国务院办公厅印发《政务信息系统整合共享实施方案》
Petrol, neft ya da yer ya??, hidrokarbonlardan olu?mu?, sudan yo?un k?vamda, koyu renkli, ar?t?lmam??, kendisine ?zgü kokusu olan, yer alt?ndan ??kar?lm?? do?al yan?c? mineral ya??. Latincede ta? anlam?na gelen "petra" ile ya? anlam?na gelen "oleum" s?zcüklerinden olu?mu?tur (Petra oleum = Petrol).
Petrol halk aras?nda, yaln?z belirli bir yak?t (benzin, gazya??, dizel - motorin, motor ya??, fuel oil) olarak bilinmesine ra?men, asl?nda petrol kelimesi do?al halde bulunan ve yeralt?ndan ??kar?lan i?lenmemi? ham petrol anlam?na gelmektedir.
Petrol, hidrokarbonlar?n kar???m?ndan meydana gelmi? olup, her zaman sabit bir kimyev? bile?imi yoktur. Do?al akaryak?t olan ham petrol, bulundu?u memleketlere g?re de?i?en bile?imler g?sterir. ?rne?in; Amerika'da ?zellikle Pensilvanya b?lgesinde ??kar?lan petroller genellikle hidrokarbon s?n?f?ndan olan bile?ikleri, Rusya petrolleri, k?tü kokulu naften s?n?f?ndan bile?ikleri; Romanya petrolleri ise bu ikisinin bir kar???m?n? i?erir.
?e?itli tipteki petrollerin kendine has a??rl?klar? 0,80-0,96; alevlenme noktalar? 15-120 °C ve ortalama ?s?tma kuvvetleri 10,500 kcal/kg'd?r. Ortalama elementel bile?imleri ise; karbon %84, hidrojen %12, oksijen %1 olup ?ok az miktarda da kükürt bulunur. Teksas ve Kaliforniya petrollerinde kükürt di?erlerine oranla fazlad?r.
De?i?ik kimyasal i?eri?e sahip hidrokarbonlar?n bir araya gelerek olu?turdu?u de?i?ik kimyevi bile?imde olan ?ok say?da petrol tipi bulunmaktad?r (?rne?in: parafin bazl? petrol, asfalt bazl? petrol gibi).
Yüz milyonlarca y?l ?nce, denizlerde ya?ayan ya da sular?n denizlere sürükledi?i hayvan ve bitki kal?nt?lar? anaerobik bir ortamda, gerekli ?artlar alt?nda (?s? bas?n? ve mikroorganizmalar?n etkisiyle), ham petrole benzer kerojeni meydana getirmi?tir. Kerojen sonradan, yukar? tabakalara do?ru g?? etmesi esnas?nda gittik?e de?i?mi? ve ham petrolü meydana getirmi?tir. Bu yüzden de hi?bir sahan?n ham petrolü, tam olarak ?teki bir sahan?n ham petrolüne uymaz; muhakkak az ?ok farklar bulunur. Hatta bu durum, ayn? bir petrol sahas?nda bile, ?o?u zaman g?rülür.
OPEC'in kurucusu Venezuelal? politikac? Juan Pablo Pérez, do?aya ve dünya siyasetine yapt??? olumsuz etkilerinden dolay? petrolü ?eytan?n pisli?i olarak tan?mlam?? ve gelecekte insanl???n mahv?na sebep olaca??n? ?ng?rmü?tü.[1]
Tarihi
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Erken d?nem
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Günümüzde ekonomi, siyaset ve teknolojide olduk?a ?nemli olan petrol, herhangi bir ?ekliyle antik zamanlardan bu yana kullan?lagelmi?tir. ?neminin art??? ise, i?ten yanmal? motorlar?n ke?fi, sivil havac?l???n artmas? ve petrolün Organik Kimya'da ve ?zellikle plastik, yapay gübre, ??zücü, yap??t?r?c? ve b?cek zehri üretimindeki ?neminden ileri gelmi?tir.
Herodotus ve Diodorus Siculus'a g?re, 4000 y?ldan daha ?nce, Babil'de Kule ve duvarlar?n in?as?nda asfalt kullan?lm??t?r. Babil yak?n?ndaki Ardenicca yak?nlar?nda ve Zacynthus' ta zift kaynaklar? vard?.[2] F?rat nehrinin ?ubelerinden Issus nehri k?y?lar?nda ?ok miktarda zift bulunuyordu. Antik ?ran tabletlerine g?re, ?ran medeniyeti zamanla sa?l?k ve ayd?nlatma alanlar?nda petrol kullanm??t?r. MS 347'de ?in'de bambu kapl? kuyulardan petrol üretilmi?tir.[3] Myanmar'a giden erken d?nem ?ngiliz ara?t?rmac?lar? Yenangyaung'da geli?mi? bir petrol üretim endüstrisi oldu?unu ve 1795'te elle kaz?lm?? yüzlerce petrol kuyusunun üretimde oldu?unu kaydederler.[4] Yenangyaung'daki Petrol sahalar?n?n mitolojik orijini ve bu sahalar?n 24 ailenin tekelinde bulunmas? ?ok eskiden beri kullan?lan kaynaklar olduklar?n? belirtir.
Pechelbronn (Zift ?e?mesi) petrolün Avrupa'da ilk olarak bulundu?u ve kullan?ld??? yerin ad?d?r. Petrolün suyla kar???k olarak yüzeye ??kt??? Erdpechquelle, 1498'den bu yana sa?l?k vb. ama?lar?yla kullan?lan bir kaynakt?r.[5] Ayr?ca 18. yüzy?ldan bu yana petrol kumlar?ndan da petrol üretilmektedir.
A?a?? Saksonya'daki Wietze'de do?al asfalt/bitumen 18. yüzy?lda bulunmu?tur.[6]
Pechelbronn'da da Wietze'de de k?mür endüstrisi petrol teknolojilerini domine etmi?tir.[7]
Kimyasal olu?umu
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
Petrol, denizlerdeki bitki ve hayvanlar?n ?ürüdükten sonraki kal?nt?lar?ndan olu?ur. Bu kal?nt?lar deniz yata??nda milyonlarca y?l boyunca ?ürüdükten sonra, geriye yaln?zca ya?l? maddeler kal?r. ?amur ve büyük kaya katmanlar? alt?nda kalan ya?l? maddeler de petrol ve gaza d?nü?ür.
Petrolün kimyasal yap?s? farkl? uzunluklardaki hidrokarbon zincirlerinden olu?ur. Bu zincirler, petrolün ar?t?m sürecinde, dam?tma sayesinde ayr??t?r?l?p benzin, jet yak?t?, kerosen gibi ürünler elde edilir.
Bu alkanlar?n genel g?sterimi CnH2n+2 bi?imindedir. ?rne?in benzinde yayg?n olarak bulunan 2,2,4-Trimetilpentan?n ifadesi: C8H18 bi?iminde olup oksijen ile ?s?veren tepkimesi ??yledir:
C8H18 (s) + 12.5 O2 (g) → 8 CO2 (g) + 9H2O(g) + ?s?
Petrolün veya benzinin k?smi yanmas? karbon monoksit ve/veya nitrik oksit gibi zehirli gazlar?n yay?m?na yol a?ar.
C8H18(s) + 12.5O2(g) + N2(g) → 6CO2(g) + 2CO(g) + 2NO(g) + 9H2O(g) + ?s?
Petrol, yüksek ?s? ve/veya bas?n? ortam?nda, ?s?alan tepkimeler sonucunda olu?ur. ?rne?in kerojen farkl? uzunluklardaki hidrokarbonlara b?lünebilir:
CH1.45 (k) + ?s? →.663CH1.6 (s) +.076CH2 (s) +.04CH2.6 (g) +.006CH4 (g) +.012CH2.6 (k) +.018CH4.0 (k) +.185CH.25 (k)
Petrolün organik k?keni incelenirse kerojen adl? ??zünmeyen, a??r ve kat? organik molekül g?rülür. Kerojenler birka? tipten meydana gelirler bu tipler de petrol olu?up olu?mayaca??n? belirler, zira sadece tip-1 ve tip-2 kerojen petrol olu?turur. Bu kerojenlerin k?keni ise denizel organik kal?nt?lard?r. Planktonik tek hücreliler ve alglerin kal?nt?lar? uygun ?artlarda petrol olu?turmaya meyillidir. Tip-3 kerojen karasal k?kenli organik kal?nt?lardan olu?ur ve uygun ?artlara gaz üretme potansiyeline sahiptir.[8]
Petrolün jeolojik olu?umu
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Petrol en genel itibar?yla deniz k?kenli (marine) organik maddelerin ??kelmesi sonucu meydana gelen organik i?erik?e zengin sedimanter kayalar?n jeolojik zaman süreci i?inde g?mülmesiyle ?s? ve bas?n? etkisi alt?nda meydana gelen bir organik üründür. ?ncelikle bu organik maddeler diyajenez süreciyle (ki erken g?mülme ?artlar?n? i?erir g?rece dü?ük bas?n? ve s?cakl?k) hacimsel kü?ülmeye u?rar ve tetiklenen birtak?m kimyasal reaksiyonlar sonucu kerojen olu?turur. ??keller i?inde s?k??ma sonucu su da ortaya ??kar ve organik maddeye doygun tortul kaya?lar elde edilmi? olur. Bu noktada en ?nemli 3 eleman s?cakl?k, bas?n? ve uzun zamand?r, zira jeolojik olarak anla??lmas? gereken bir zaman dilimi kastedilir. Olu?an kerojen mumsu yap?da, büyük bir organik moleküldür ve suda ve organik ??zücülerde ??zünmez. G?mülme devam ettik?e s?cakl?k ve bas?n? artar (yerin derinlerine inildik?e bu iki de?er art?? g?sterir) bir yerden sonra katajenez a?amas?na gelinir, bu a?amada kerojenden hidrokarbon zincirleri olu?umu ba?lar ve katajenez ?artlar? olu?acak hidrokarbonu belirler. Petrol olu?umu i?in gereken s?cakl?k 60-150 santigrad derece aras?ndaki petrol penceresi s?cakl???d?r, bu de?erlerin üstünde kerojen bütünüyle ?atlamaya ve ufak hidrokarbon zincirleri olu?turmaya ba?lar ve ürün olarak gaz elde edilir.[9]
Petrolün jeolojik g??ü ve yerle?imi
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Kaynak kayada zaman, s?cakl?k ve bas?n? etkisiyle meydana gelen petrol, jeolojik ?artlar?n de?i?mesi sonucu bir deformasyon veya ?atlak sebebiyle kaynak kayadan ??kar ve g??e ba?lar. Ge?irimli kayalar boyunca veya ge?irimsiz b?lgelerdeki ?atlaklardan akarak yer alt?nda ilerler. Nihayet bir engelle kar??la?mazsa yeryüzüne dek ??kar ve bu ka?ak-s?z?nt? olarak bilinir. Dünyada bu ?ekilde pek ?ok petrol ?ukuru vard?r. En ünlüsü bir?ok pleyistosen memeli fosiline de ev sahipli?i yapan La Brea katran ?ukurudur.
.jpg)
E?er ki, petrol g??ü s?ras?nda ge?irimsiz ve s?k? bir tabaka ile kar??la??rsa tuzaklan?r ve bu ge?irimsiz tabaka ?rtü kaya olarak adland?r?l?r. Genelde ?eyl, kire?ta?? gibi kayalar ?rtü kaya olarak bulunur.
Olu?mu? petroller pek ?ok farkl? tür kapan sisteminde bulunabilir. Petrol ve gaz ?zkütle olarak su ve kayalardan daha ufak de?erlere sahip olduklar? i?in yukar? ??kma e?ilimindelerdir. Antiklinal, stratigrafik, tuz kubbesi, hidrotermal ve karma kapan türleri olmak üzere 5 ?e?it kapan türü vard?r. Stratigrafik kapan ise en basit tan?m?yla farkl? tür tabakalar?n yan yana gelerek olu?turdu?u kapanlard?r. ?rne?in tektonik veya diyajenetik olarak farkl? ?zellikle iki kaya grubu yan yana gelirse biri rezervuar di?eri ise ?rtü kaya olarak bulunur ve petrol tuza?? olu?ur.[9]
Petrol endüstrisi
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Dünya petrol rezervlerinin yakla??k olarak yüzde 18'i Venezuela^ya aittir. yakla??k olarak 300 milyar varillik bir petrol varl???na sahip ülkeyi, Suudi Arabistan takip eder. Arabistan'da petrol araman?n ba?lang?? tarihi kesin olmasa da, 15 Ocak 1902 sembolik bir tarih say?labilir. Bu, Abdülaziz bin Abdülrahman El Suud'un Riyad'? ele ge?irerek Arap devletinin temellerini att??? gündür.[10] Ortado?u'da petrol, 25 May?s 1908'de William Knox D'Arcy adl? bir ?ngiliz milyoner taraf?ndan Bat? ?ran'daki Zagros Da?lar?'ndaki do?al petrol s?z?nt?s?n?n oldu?u Süleymaniye Mescidi'nde bulundu[10]. 265 milyar varillik bir petrol varl??? olan Suudi Arabistan'? ise Alberta'da bulunan devasa petrol yataklar?na sahip olan Kanada takip etmektedir ve 170 milyar varillik bu petrol varl??? dünya rezervlerinin yüzde 10'una tekabül etmektedir. Bu ülkeleri s?ras?yla ?ran ve Irak takip etmektedir, ?ran petrolleri dünya rezervlerinin yüzde 9.5'una ve Irak petrolleri ise dünya rezervlerinin yüzde 8.7'sine denk gelir.
Petrol endüstrisi ve petrol ürünleri pazarlamada (petrol tankerleri ve genellikle boru hatlar?) ta??ma, arama, ??karma, rafinaj ve küresel süre?ler yer almaktad?r. Sekt?rün en büyük hacimli ürünleri fuel oil ve benzindir. Petrol, ayn? zamanda ila?, solventler, gübre, pestisit ve plastik gibi bir?ok kimyasal ürünler i?in ham maddedir.
Petrol, bir?ok sanayi i?in ?ok ?nemlidir ve sanayile?mi? medeniyetler kendisi i?in ?nemli oldu?unu bilir ve bu nedenle bir?ok ülke i?in ?nemli husustur. Dünyada petrol tüketimi her y?l yakla??k olarak 30 milyar varildir ve üst petrol tüketicilerini büyük ?l?üde geli?mi? ülkeler olu?turur. 2004 y?l?nda tüketilen petrolün %24'ünü Amerika Birle?ik Devletleri tüketmi?ken 2007 y?l?nda bu oran %21'e dü?mü?tür.
ABD'de, Arizona, California, Hawaii, Nevada, Oregon ve Washington eyaletlerinde, Bat?l? Devletler Petrol Derne?i (WSPA) ?irketi, rafineri da??t?m, üretim, ta??ma ve petrol pazarlamadan sorumlu kurumdur. kar amac? gütmeyen bu ticaret kurumu, 1907 y?l?nda kurulmu? olup Amerika Birle?ik Devletleri'ndeki en eski petrol ticaret birli?idir.
Petrolün ?ok farkl? kullan?m alanlar?na hizmet edebilme ?ans? vard?r, ?ünkü petrol ?ok farkl? ?e?itte ve farkl? büyüklükte hidrokarbon zincirlerine ayr?labilir. dam?tma i?lemi petrol i?leme tesislerinde ?s?l süre?ler ile yap?l?r ve ü? tür ürün ortaya ??kar. ?lk s?cakl?klarda ??kan ürünler hafif, ikinci ürünler orta ve son ürünler a??r petrol ürünleridir. Benzin, gaz vb. hafifken, dizel ve gaz ya?? orta, fuel-oil, katran ve cila a??r ürünleri olu?turur.
Ayr?ca bak?n?z
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Kaynak?a
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]- ^ Prof. Dr. ?hsan I??k. "Ortado?u'nun bolluk paradoksu". zaman.com.tr. 24 ?ubat 2011 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ekim 2011.
- ^ One or more of the preceding sentences incorporates text from a publication now in the public domain: Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Petroleum" . Encyclop?dia Britannica (11th ed.). Cambridge University Press.<meta />
- ^ George E. Totten ASTM Timeline 6 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.<meta />
- ^ Longmuir, Marilyn V. "Oil in Burma: The Extraction of "Earth Oil" to 1914". Bangkok: White Lotus (2001) ISBN 974-7534-60-6 pp.329
- ^ "The oil wells of Alsace; a discovery made more than a century ago. What a Pennsylvania operator saw abroad--primitive methods of obtaining oil--the process similar to that used in coal mining" . New York Times. 23 February 1880.
- ^ Erd?l in Wietze (Bildband), Horb am Neckar: Geiger-Verlag 1994, ISBN 3-89264-910-3.
- ^ Rainer Karlsch, Raymond G. Stokes: Faktor ?l. Die Mineral?lwirtschaft in Deutschland 1859–1974. Verlag C. H. Beck, München, 2003. ISBN 3-406-50276-8
- ^ Glossary Administration, Glossary Administration. "Kerogen". www.glossary.oilfield.slb.com/. Schlumberger. 26 ?ubat 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 9 Haziran 2020.
- ^ a b Editors of Fuel Chemistry Division, Editors of Fuel Chemistry Division. "Petroleum". personal.ems.psu.edu/~pisupati/ACSOutreach/Petroleum_2.html/. Fuel Chemistry Division. 30 Eylül 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 9 Haziran 2020.
- ^ a b "Saudi Aramco World : Prelude to Discovery". saudiaramcoworld.com. 30 Eylül 2007. 30 Eylül 2007 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 11 Aral?k 2024.
- ^ Editors of Natural Resources Canada, Editors of Natural Resources Canada. "Canada has the third-largest proven oil reserve in the world, most of which is in the oil sands". www.nrcan.gc.ca/. Natural Resources Canada. 13 Haziran 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 9 Haziran 2020.
