沈阳市群团组织“擦亮沈阳”
| Mezopotamya |
|---|
| F?rat · Dicle |
| Asuroloji · Sümeroloji |
?mparatorluklar / ?ehirler |
| Sümerler |
| Eridu · Ki? · Uruk · Ur Laga? · Nippur · Girsu |
| Akad ?mparatorlu?u |
| Akad · Mari |
| Amoriler |
| ?sin · Larsa |
| Babil ?mparatorlu?u |
| Babil · Kalde |
| Asur ?mparatorlu?u |
| Asur · Nemrut Horsabad · Ninova/Nineveh |
| Elam |
| Susa |
| Mezopotamya tarihi |
| Sümer (kral listesi) |
| Asur krallar? listesi Babil krallar? listesi Hitit krallar? listesi |
| Sümerce · Akadca |
| Elam dili · Aramice |
| Hurrice · Hitit?e |
| Enuma Eli? · G?lgam?? |
| Ziggurat · Nibiru |
| Marduk · Asur-Babil dinleri |
| UNESCO Dünya Miras? | |
|---|---|
.jpg) | |
| Konum |  Irak |
| Kriter | Kültürel: iii, iv |
| Referans | 113 |
| Tescil | 2003 (27. oturum) |
| Tehlike | 2013 - Günümüz |
| B?lge | Arap ülkeleri |
Asur, Mezopotamya'n?n kuzey k?sm?nda, günümüzde Musul y?resinde, Dicle Irma??'na bakan bir plato üzerinde kurulmu? antik bir kenttir. B?lgedeki arkeolojik kaz?lar, M? 3. biny?l?n ba?lar?nda burada bir yerle?im oldu?unu g?stermektedir. Ancak yay?lma alan? ve di?er nitelikleri hakk?nda kesin bilgilere ula??lamam??t?r. Bugüne kadar tespit edilen yap? kal?nt?lar?, antik Mezopotamya'da yap?ld??? gibi, eski yap?lar?n üstüne ayn? tarzda in?a edilmi? olan bir ??tar tap?na?? alt?nda kalm?? temellerdir.[1] Asur, Kalah ve Ninova kentleri Asur'un ba?l?ca kentleridir.
Tarih
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Bir hükümdarl?k olarak Asur tarihi ü? ayr? d?nemde, imparatorluk olarak var olmu?tur. Bu imparatorluklar; M? 2. biny?l?n ilk yar?s? Eski Asur ?mparatorlu?u, M? 2. biny?l?n ikinci yar?s? Orta Asur ?mparatorlu?u ve M? 1000-612 Yeni Asur ?mparatorlu?u'dur. Eski Asur ?mparatorlu?u Akadl? ?lu?uma taraf?ndan kurulmu?, daha sonra Babil hükümdar? Hammurabi'nin ?a?da?? olan Amurru I. ?am?i-Adad ile devam etmi?tir. Eski Asur, I. ?am?i-Adad'?n hükümranl?k d?neminde Bereketli Hilal'de hakimiyet alan? en geni? ve en gü?lü devlet haline gelmi?tir. Anadolu'ya y?nelen ticari giri?imlerin canland?rd??? ekonomik durum, bu geli?mede belirleyici olmu?tur.[2]
Asur'un yükseli?inde, kral ?lu?uma ve o?lu Eri?um (M? 1939-1900) zamanlar?nda, bu iki kral?n ticaret konusundaki politikalar? büyük rol oynam??t?r. ?lu?uma Güney Mezopotamya'dan gelen tüccara bir tak?m imtiyazlar tan?m??, onlar? bu ?ekilde Asur'a ?ekmeyi ba?arm??t?r. Ayn? zamanda do?u ile yap?lan kalay ticaretini de kontrol alt?na almay? ba?arm??t?r. B?ylece Güney Mezopotamyal? tüccar Asur'a gelip daha ucuz fiyattan kalay alabilmekte, ?o?unlu?u Basra K?rzesi üzerinden gelen bak?r? satabilmekteydi. Güneyden gelen ü? kervan yolu oldu?u anla??lmaktad?r, Ur-Nippur-Asur, Dicle üzerinden ve Elam-Dicle do?usundaki Der-Asur yollar?. ?lu?uma'n?n o?lu Eri?um ise alt?n, arpa, bak?r, gümü?, kalay ve yün ticaretini vergiden muaf tutarak bu ticareti büyük ?l?üde Asur üzerine ?ekmi?tir.[3] Asur'un ticari y?nden sa?lad??? bu geli?me, s?z konusu iki kral?n hükümdarl?k d?neminin sahip oldu?u bu avantaj ?nemlidir. D?nem bir yandan III. Ur Hanedanl???'n?n y?k?ld??? d?nemdir. Di?er yandan ise M? 2. biny?l ba?lar?ndan itibaren Anadolu'da ya?anan geli?meler bak?m?ndan ?nem ta??r. Anadolu'da bu d?nemde kü?ük k?y topluluklar? yerine yerel hükümdarlar?n idaresindeki kentlerin geli?meye ba?lad??? g?rülmektedir. Bu kentler geli?en i? b?lümü ve artan nüfuslar?yla ?nemli birer pazar haline gelmi?tir.
K?sa sürede Asur, konumunun da sa?lad??? avantajla di?er kentlerden ?ok daha ?nemli ve zengin bir kent haline geldi. Bu denli h?zl? geli?mede, ba?ta Kane? olmak üzere Anadolu'da yerel hükümdarlar?n izniyle ve onlara vergi ?deyerek yap?lan ticaretin pay? büyüktür. Kane?'deki Asurlu tüccarlar birka? ku?ak i?inde antik ?a?lar?n milyonerleri say?labilecek kadar zenginle?tiler. üstelik Anadolu'yla olan ticaret bu tüccarlarla s?n?rl? kalmad???, Anadolu'da yap?lan kaz?larda bulunan kil tabletlerden anla??lmaktad?r. Asur i? ?evreleri, son derece geli?kin, bir o kadar da karma??k, ?zgün bir finans düzeni olu?turmu?lard?. Anadolu'yla ticarette kullan?lan sermayenin bir k?sm?, bu ticaretin d???ndaki baz? yat?r?mc?lar taraf?ndan, kar?n s?zle?meyle belirlenmi? bir b?lümü kar??l???nda sa?lanan uzun vadeli yat?r?mlarla finanse etmekteydi. Ticaretle Asur'a akan kazan?, kentin imar? yan?nda büyümesini ve zenginle?mesini sa?lam??t?r.[1][4]
Asur, krall???n merkezi oldu ve Asurlular M? 19. yüzy?lda kurduklar? devleti giderek geni?lettiler. M? 1300'de Asur kral? I. Salamanasar, Kalde ve Asur ülkelerini birle?tirdi. Sonra bir d?nem Hititler'in egemenli?ine giren Asurlular M? 14. yüzy?l ortalar?na do?ru yeniden egemenlik elde ettiler. Kral I. Tiglat-Pileser zaman?nda (M? 1100) Karadeniz ve Akdeniz'e kadar s?n?rlar?n? geni?lettiler.
Kral 2. Sargon iki kez Babil'i ele ge?irdi. Suriye ve M?s?r'? yendi. Asur devleti, Asurbanipal (M? 668-626) en parlak d?nemini ya?ad?. Nil Nehri ile Basra K?rfezi aras?ndaki tüm ülkeleri egemenlik alt?na ald?. Fakat bu d?nem uzun sürmedi. Asur devleti, Medler'in sald?r?s? sonunda yenilerek ortadan kalkt? (M? 612).
Uygarl?k
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Asurlular, aslen Kuzey Irak'ta, Dicle k?y?s?nda bulunan A?ur/Asur (Qalat ?arqat) ?ehri ve ?evresinde ya?ayan bir Sami toplulukken ?zellikle M? 2000 sonras? do?u-bat? aras? küresel ticaretten faydalanarak geli?mi? ve topraklar?n? geni?leterek ülkelerini bir imparatorlu?a d?nü?türmü? ?lk ?a? toplulu?udur. Ba?kentleri Ninova'd?r. Mutlak monar?i ile y?netilmi?lerdir.
?lk ?a?'da, Orta Do?u'nun en büyük imparatorluklar?ndan birinin merkezi olmu?tur. M? 2. biny?l?n ba??ndan itibaren ?zellikle Anadolu'da koloniler kurmu?, Anadolu'ya yaz?y? ta??m??lard?r. Asur ülkesi, ?nceleri Babil'e, M? 2. biny?l?n büyük b?lümü boyunca Mitannilere ba??ml? kalsalar da M? 14. yüzy?lda ba??ms?zl?klar?n? kazanm?? ve F?rat'a kadar topraklar?n? geni?leterek buralara yerle?mi?lerdir. Daha sonra Mezopotamya'da, Anadolu'nun güneydo?usunda, zaman zaman da Suriye'nin kuzeyinde büyük gü? kazanm??lard?r
Y?k?l??
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
I. Tukulti-Ninurta'n?n ?lümünden (M? 1208) sonra gerileme d?nemine girdi. M? 11. yüzy?lda I. Tiglat-Pileser zaman?nda k?sa süre yeniden eski gücüne kavu?tuysa da, bunu izleyen d?nemde hem Asur Krall???, hem de dü?manlar?, yar? g??ebe Aramilerin ak?nlar?yla y?prand?. M? 9. yüzy?lda Asur krallar? s?n?rlar?n? yeniden geni?letmeye ba?lad?lar. M? 8. yüzy?l?n ortas?ndan M? 7. yüzy?l?n sonuna de?in III. Tukultī-Apil-E?arra (III. Tiglath-Pileser), II. ?arru-Kinu (II. ?arrum-Ken, II. Sargon) ve Sin-Ahhe-Eriba (Sinahherib) gibi gü?lü krallar?n ?nderli?inde Basra K?rfezinden M?s?r'a kadar uzanan topraklar? egemenlikleri alt?nda birle?tirerek günümüzde Yeni Asur ?mparatorlu?u olarak adland?r?lan bir imparatorluk kurdular.
Son büyük Asur kral?, A??ur-Bāni-Apli (A??urbanipal)'di. A??ur-Bāni-Apli (A??urbanipal) (A??urbanapal, Ailein Halefi - Son Büyük Asur Kral?), Elam'? ele ge?irerek b?lge halk?n? yok etmi?tir.
Bu d?nemde sanatta büyük bir geli?me oldu?u bilinmekteyse de, hükümdarl???n son y?llar? ve M? 627'deki ?lümünü izleyen d?nemin olaylar? karanl?kta kalm??t?r. Asur Krall??? M? 612-609'da Keldaniler'in ve Medler'in ortak sald?r?lar?yla y?k?lm??t?r.
?mparatorlu?un ??kmesiyle birlikte Asur halk? da tarih? kay?tlardan silinir. Son olarak Harran ve ?evresinde ya?ad?klar? bilinmekle birlikte kay?tlarda yer almasa da eski imparatorluk topraklar?nda daha sonraki yüzy?llarda da ya?amlar?n? sürdürdükleri ve zamanla b?lgenin di?er halklar? i?inde eriyip gittikleri a?ikard?r.
Ac?mas?zl?klar? ve sava?taki at?lganl?klar?yla tan?nan Asurlular, an?tsal yap?lar da b?rakm??lard?r. Ninive, Asur, Kalah (Nimrud), Dur ?arrukin (Horsabad) ve ba?ka yerlerde bulunan kal?nt?lar, Asurlar?n mimarideki ustal???n? g?stermektedir. M? 612'de Med-Babil kuvvetleri taraf?ndan Asur Devleti'ne son verilmi?tir.
Günümüzde baz? Süryani topluluklar? Asurlular?n soyundan geldiklerini iddia etmektedirler.
Kaynak?a
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Yararlan?lan kaynaklar
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]- S?rr? Tiryaki, “Asur-Urartu ?li?kilerinde Yerel Beylikler ve Onlar?n Rolü” 23 ?ubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
- Amelie Kuhrt, “Eski ?a?’da Yak?ndo?u” Cilt 1 Türkiye ?? Bankas? Kültür Yay?nlar? – ?ubat 2017
- Hakan Erol, “Eski Asur ?ehir Devletlerinde Ticari Tekelle?me Politikas?” 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
- Arzu ?tümlü, “Tarihten Günümüze Kadar Bereketli Hilal’de Sosyo-Ekonomik Yap?” 28 ?ubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
- Joshua J. Mark, “Ashur”17 May?s 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
