国务院关于机构设置的通知
Tun? ?a?? veya Bronz ?a??, b?lgeden b?lgeye fark etmekle birlikte yakla??k olarak M? 3300'den M? 1200'e kadar süren, bronz kullan?m?, baz? b?lgelerde yaz?'n?n varl??? ve di?er erken kentsel uygarl???n ?zellikleriyle tan?mlanan tarihi bir d?nemdir.
Tun? ?a??, eski toplumlar? ve tarihi s?n?fland?rmak ve incelemek i?in Christian Jürgensen Thomsen taraf?ndan 1836'da ?nerilen ü?-?a? sisteminin ikinci ana d?nemidir.
Eski bir uygarl???n Tun? ?a??na ait oldu?unun kabul edilmesi i?in ya kendi bak?r?n? ergitip kalay, arsenik veya di?er metallerle ala??m yap?p bronz üretmesi ya da ba?ka yerlerdeki üretim alanlar?ndan bronz i?in gereken di?er ??eleri takas etmesi gerekir.
Tuncun o d?nemde var olan di?er metallere g?re daha sert ve dayan?kl? olmas?, Tun? ?a?? uygarl?klar?na teknolojik avantaj sa?lad?.
Karasal demir do?ada ?ok olsa da eritme i?in gerekli 1.250 °C (2.280 °F)’lik yüksek s?cakl?k, demir kullan?m?n? M? 2. biny?l?n sonuna kadar erteletti.
M? 6.000'lerden beri kullan?lan ve 900 °C (1.650 °F)'den yüksek s?cakl?klar verebilen Neolitik ?anak ??mlek f?r?nlar?nda 231,93 °C (449,47 °F)’lik erime noktal? kalay ve 1.085 °C (1.985 °F)‘lik erime noktal? bak?r eritilerek tun? yap?ld?.
Tun? ?a??, Antik Avrupa, Asya ve Orta Do?u halklar?n?n hammadde ve alet kültürlerindeki ü?üncü evredir. Kalay ve bak?r?n kar???m?ndan olu?an tun? Anadolu'da Kalkolitik sonunda g?rülür. Ancak tun? madeninin alet ve kap yap?lmas?nda kullan?lmas? M? 3. biny?l ba?lar?na rastlar.
Mezopotamya'da ve M?s?r'da tun?tan eserlerin yap?lmaya ba?land??? s?ralarda (M? 4. biny?l sonu) yaz? ke?fedilmi? bulundu?undan bu ülkeler i?in Tun? ?a?? deyimi yerine yaz?l? belgelerden elde edilen kronoloji ve s?n?fland?rmalar kullan?l?r. Buna kar??l?k yaz?y? henüz kullanmayan Anadolu, Hellas (Yunanistan), Balkanlar ve Avrupa gibi b?lgeler i?in Tun? ?a?? deyimi ge?erlidir. Tun? ?a?? Anadolu'da M? 3000, Girit'te, Ege'de ve Hellas'ta M? 2500 - M? 2000, Avrupa'da ise M? 2000 y?llar?nda ba?lar.
Anadolu'da Tun? ?a?? ü? evre g?sterir:
Tun? ?a?? ü? b?lüme ayr?l?r:
- Erken Tun? ?a?? (M? 3000 - M? 2000)[1]
- Orta Tun? ?a?? (M? 2000 - M? 1750)
- Ge? Tun? ?a?? (M? 1750 - M? 1200)
| Tun? ?a?? (M? 3000 – M? 1200) |
Erken Tun? ?a?? (M.?. 3000 – M? 2000) |
Erken Tun? ?a?? I | M? 3000 – M? 2000 |
| Erken Tun? ?a?? II | M? 3000 – M? 2700 | ||
| Erken Tun? ?a?? III | M? 2700 – M? 2200 | ||
| Erken Tun? ?a?? IV | M? 2200 – M? 2000 | ||
| Orta Tun? ?a?? (M? 2000 – M? 1550) |
Orta Tun? ?a?? I | M? 2000 – M? 1750 | |
| Orta Tun? ?a?? II | M? 1750 – M? 1650 | ||
| Orta Tun? ?a?? III | M? 1650 – M? 1550 | ||
| Ge? Tun? ?a?? (M.?. 1550 – M? 1200) |
Ge? Tun? ?a?? I | M? 1550 – M? 1400 | |
| Ge? Tun? ?a?? II A | M? 1400 – M? 1300 | ||
| Ge? Tun? ?a?? II B | M? 1300 – M? 1200 |
Metal kullan?m?
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Metalin, ?zellikle de bronzun yayg?n kullan?m? Bronz ?a?? boyunca Avrupa ve Kü?ük Asya'da yayg?nd?. Bu d?nem, kalay cevherinin ??kar?lmas? ve eritilmesi ve bronz ala??m?n? olu?turmak i?in s?cak bak?ra kalay eklenmesi gibi ?zel üretim teknikleri gerektiren bronz teknolojisinin geli?mesiyle karakterize edilmi?tir. Kalay kaynaklar?n?n ticaretinde g?rüldü?ü gibi, bu d?nemde ticaret a?lar? da kurulmu?tur. Ancak tun? teknolojisinin ortaya ??k??? ve geli?iminin tüm b?lge ve kültürlerde e?zamanl? olmad???na dikkat etmek ?nemlidir. Buna ek olarak, kalay ala??ml? bronzun bilinen en eski kullan?m?, baz? uzmanlar bu tarihlendirmeye itiraz etse de, S?rbistan'?n Plo?nik kentindeki bir Vin?a kültür alan?nda M? 5. biny?l?n ortalar?na tarihlendirilmi?tir.[2]
Yak?n Do?u
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Bat? Asya'y? da i?ine alan Yak?n Do?u, M? 4000 civar?nda Mezopotamya'da Sümer uygarl???n?n yükseli?iyle ba?layan Bronz ?a??'na giren ilk b?lgelerden biriydi. "Medeniyetin be?i?i" olarak bilinen bu b?lge, yaz? sistemleri, merkezi hük?metleri, yaz?l? hukuk kurallar? ve geli?mi? mimari projeleri olan ileri toplumlar geli?tirmi?tir. Ayr?ca yo?un tar?m uyguluyorlard?, ?ehir devletleri ve imparatorluklar? vard? ve k?lelikle birlikte karma??k bir sosyal hiyerar?iye sahiptiler. Ayr?ca matematik, astronomi, astroloji, sava?, t?p ve din alanlar?nda da ?nemli ilerlemeler kaydetmi?lerdir. Yak?n Do?u'daki Tun? ?a?? ü? d?neme ayr?labilir: Erken, Orta ve Ge?. Kuzey Anadolu'da bulunan Hitit ?mparatorlu?u, Tun? ?a?? boyunca ?nemli bir uygarl?k olmu?tur. M? 14. yüzy?lda gü?lerinin doru?una ula?m??lar, ancak daha sonra Deniz Halklar?'n?n istilalar? nedeniyle da??lm??lard?r. Tun? ?a??'nda b?lgedeki di?er ?nemli uygarl?klar aras?nda Bat? Anadolu'daki Arzawa ve Assuwa ile Tun? ?a??'n?n M? 3150 civar?nda Protodinastik d?nemde ba?lad??? M?s?r yer almaktad?r.[3][4]
Ayr?ca bak?n?z
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Kaynak?a
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]- ^ D?. Dr. Halime Hüry?lmaz, Hacettepe üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, say? 17 13 Aral?k 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi., Sh.: 86
- ^ Radivojevic, M; Rehren, T; Kuzmanovic-Cvetkovic, J; Jovanovic, M; Northover, JP (2013). "Tainted ores and the rise of tin bronzes in Eurasia, y.6500 years ago". Antiquity. 87 (338): 1030-1045. doi:10.1017/S0003598X0004984X?
. 19 Kas?m 2018 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi12 Ocak 2023.
- ^ Karin Sowada and Peter Grave. Egypt in the Eastern Mediterranean during the Old Kingdom.
- ^ Lukas de Blois and R. J. van der Spek. An Introduction to the Ancient World. p. 14.
 | Tarih ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde i?eri?ini geni?leterek Vikipedi'ye katk? sa?layabilirsiniz. |
