| Asya | |
|---|---|
.svg) | |
| Alan | 44.579.000 km2 (17.212.000 sq mi) |
| Nüfus | 4.762.126.528 |
| Yo?unluk | 89/km2(226/sq mi) |
| ülkeler | 47 |
| Halklar | Türk halklar? Hintler ?inliler Araplar Mo?ollar Gürcüler Ermeniler Japonlar Ruslar ?ran halklar? |
| Dil aileleri | Türk Dilleri Hint Dilleri ?ran Dilleri ?in dilleri Güney Kafkas Dilleri Slav Dilleri Mo?olca Japonca Arap?a Ermenice |
| Büyük ?ehirler |  ?stanbul Pekin Tokyo Yeni Delhi Tiflis Bakü Cakarta Riyad Astana A?kabat |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (Türkiye) UTC+12.00 (Rusya) |
Asya, Avrupa'n?n do?usunda, Büyük Okyanus'un bat?s?nda, Okyanusya'n?n kuzeyinde ve Arktik Okyanus'un güneyinde bulunan k?ta, yüz ?l?ümü olarak Dünya'n?n en büyük k?tas?, ayn? zamanda nüfus a??s?ndan en kalabal?k k?tas?d?r. S?n?rlar? de?i?kenlik g?sterse de Avrupa ve Afrika k?talar? ile kara s?n?r? vard?r. Avrupa ile birlikle Avrasya'y?, Avrupa ve Afrika k?talar?yla birlikte Eski Dünya'y? olu?turur. ?nsanl???n Afrika'dan ??kt?ktan sonra ayak bast??? ilk k?ta olan Asya, ayn? zamanda Dünya üzerindeki bir?ok dinin ??k?? b?lgesidir. Ortado?u k?kenli ?slam, Hristiyanl?k gibi ?brani dinler ile Hint Yar?madas? k?kenli Budizm ve Hinduizm gibi Dharmatik dinler buna ?rnektir. Kuzey Kutup Dairesi'nden Ekvator'a kadar uzanan Asya K?tas?, yeryüzünün en al?ak noktas? olan Lut G?lü ve en yüksek noktas? olan Everest gibi ?ok farkl? yeryüzü ?ekillerini i?inde bar?nd?r?r.
Tan?m ve s?n?rlar
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Tarih?i Herodot taraf?ndan bu terim ilk kez bugünkü Salihli Ovas?, sonralar? da Gediz Havzas?'n? nitelemek i?in kullan?lm??t?r. Sardes'in zenginliklerini anlat?rken bu kenti Asya'n?n ba?kenti olarak betimlemi?tir. Zamanla Asya terimi ?nce Anadolu yar?madas? sonralar? ise ?in'e ve Mo?olistan'a kadar (Marko Polo'nun ke?ifleriyle) olan topraklar?n tamam? i?in kullan?ld?.
Asya'n?n s?n?rlar? hakk?nda bir?ok ara?t?rmac? farkl? g?rü?ler ileri sürse de, en do?ru kabul edilen s?n?rlar?; Ural Da?lar?, Ural Nehri, Mani? Olu?u, Karadeniz, ?stanbul ve ?anakkale Bo?azlar?, Ege Denizi, Akdeniz, Süvey? Kanal? ve K?z?ldeniz üzerinden ?ekilecek bir hat olu?turur. K?tan?n en kuzeyinde, Rusya'da ?elyuskin Burnu (77° 42' 55" K paraleli) yer al?rken, en güneyinde, Malakka Yar?madas?ndaki Buru Burnu (1°14'17" K paraleli) bulunur. Adalar? esas ald???m?z takdirde, Severneya Zemlya adas? (81°16'23" K paraleli) ile Endonezya'ya ba?l? Rudi Adalar? (11°00'19" G paraleli) aras?nda 10.245 km'dir. K?ta do?u bat? do?rultusunda; Türkiye'nin anakaraya ba?l? en bat? ucu olan ?anakkale'nin Ayvac?k il?esi (26° 24' 17" D meridyeni) ile ?uk?i Yar?madas?nda Dejnev Burnu (169° 40' 17" D meridyeni) aras?nda 8.200 km'dir.
Asya-Amerika s?n?r?
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Asya, kuzeyden Arktik Okyanusu ile s?n?rl?d?r. Kuzey do?uda, Amerika'dan s?? bir deniz olan 100 km geni?li?indeki Bering Bo?az? vas?tas? ile ayr?lmaktad?r. K?ta do?uda Büyük Okyanus ile s?n?rlan?r. Ancak k?y? a??klar?nda okyanus taban?ndan yükselen kuzey-güney do?rultulu da?lar?n su üzerine ??kan k?s?mlar?n? olu?turan ada ve tak?m ada girlandlar? yer almaktad?r. Burada; Aleut, Japon, Bonin ve Marian derin deniz ?ukurluklar?ndan ge?en ve "Andezit Hatt?" ad? verilen bir ?izginin bat?s?ndaki b?lge ile orada yer alan ada ve tak?m ada girlantlar? Asya anakaras?na aittir.
Asya-Afrika s?n?r?
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
Süvey? kanal? ve K?z?ldeniz ile s?n?rd?r. Kanal?n do?usunda kalan ve M?s?r, Sina Yar?madas? Asya'dad?r.
Asya-Okyanusya s?n?r?
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]K?tan?n güneydo?u s?n?r? biraz kar???k olmakla birlikte Sunda Adalar? ile Arafura Denizi aras?ndan ge?en hat s?n?r olarak kabul edilebilir. K?tay? güneyden Hint Okyanusu s?n?rland?rmaktad?r.
Asya-Avrupa s?n?r?
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Asya'n?n, Avrupa'n?n do?usu ile i? i?e girdi?i bat? s?n?r? ise olduk?a tart??mal? bir meseledir. Mesela Anadolu Asya kabul edilmesine ra?men Avrupa'n?n güneydo?usuna daha ?ok benzemektedir ve Do?u Avrupa Ovas? da Asya'n?n kuzeydo?usuyla benzerlik g?sterir. Ancak kabul edilen g?rü?e g?re Anadolu ve Kafkaslar Asya'dan say?l?rken Trakya Avrupa'ya dahil edilmektedir.
Tarih
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]?nsanlar?n Asya'ya yay?lmas? ile Asya tarihinde genel olarak Avrasya stepleri, Do?u Asya, Güney Asya ve Orta Do?u ?nemli rol oynam??t?r. Asya k?tas?n?n kuzey k?s?mlar? gür ormanlar ve tundra ile kapl? olmas? nedeniyle bu alanlarda ?ok az insan ya?am??t?r.
Tarih ?ncesi
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Asya'ya ayak basan ilk hominidin 1.8 milyon y?l ?nce Afrika'dan g?? etmi? Homo erectus oldu?u ve burada 40.000 y?l ?ncesine kadar da ya?ad??? dü?ünülmektedir.[1] Bu türe ait Java Adam? ve Pekin Adam? gibi fosiller Güneydo?u ve Do?u Asya'da bulunmu?tur. ?lk modern insan?n ayak basmas? ise 60.000 ila 100.000 y?l ?nce ger?ekle?mi?tir.[1]
Tarih ?ncesi ?a?larda Asya'da üretilmi? ?e?itli kal?nt?lar bulunur. ?rne?in M? 10.000 y?l?na tarihlenen ve Türkiye'nin güneydo?usunda yer alan G?bekli Tepe Asya k?tas?nda yer al?r ve bilinen en eski insan yap?m? dini yap?lardan biridir. Bu tarihten k?sa bir zaman sonra ise Ortado?u'da Tar?m devrimi ba?lam??, Bereketli Hilal denen b?lgede ilk tar?m faaliyetleri yürütülmü?tür. Bu, ilerleyen ?a?larda bu b?lgede ilk devletlerin kurulmas?na ve medeniyete zemin haz?rlam??t?r.
Bronz ve Demir ?a?lar?
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
Asya'da Bak?r ve Bronz ?a?? s?ras?nda pek ?ok arkeolojik kültür geli?mi?tir. ?lk at evcille?tirme izlerine sahip Botai kültürü, günümüzdeki Hint-Avrupal?lar?n k?klerini olu?turacak Andronovo, BMAC ve Afanasiyevo kültürü gibi Proto-Hint-Avrupa kültürleri Orta Asya b?lgesinde yer alm??t?r ve bu kültürler g??ebe ve bazen yerle?ik hayat? benimsemi?tir. ?ndus Vadisi Uygarl???'da bu d?nemde Güney Asya'da geli?mi?tir. Bu yakla??k 2000 y?ll?k zaman zarf?nda ?in ve Mezopotamya b?lgelerinde Akkadlar, Asurlar, Babil, Hititler ve Shang Hanedan? gibi devletler olu?maya ba?lam??, yaz? da Mezopotamya'da M? 4500 dolaylar?nda Sümerler taraf?ndan geli?tirilmi?tir.
Demir ?a?? ve sonras?
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Orta Do?u, M? 7. yüzy?ldan itibaren ?rani k?kenli Med ve Ahameni? ?mparatorluklar?'n?n kontrolüne girmi?tir. Büyük ?skender M.?. 4. yüzy?lda Türkiye'den Hindistan'a kadar bir alan? ele ge?irerek Ahameni?leri ??kertmi?tir. Daha sonra bu devlet daha kü?ük devletlere b?lünmü?, Selevkos ve sonras?nda Partlar ve Sasaniler bu b?lgeleri ellerinde tutmu?tur. Roma kontrolüne giren Ortado?u daha sonra ?e?itli farkl? halk?n egemenli?ine girmi?tir. Bunlardan biri olan Osmanl? ?mparatorlu?u 16. yüzy?ldan itibaren Orta Do?u, Kuzey Afrika ve Balkanlar'? kontrol alt?na alm??, ancak 20. yüzy?lda y?k?l??t?r.
?in'de M? 200 sonras?nda, Qin Hanedan? d?neminde büyük bir geni?leme ya?anm??, Güney ?in ve Vietnam bu hanedan?n hakimiyetine girmi?tir. Ayr?ca Konfü?yüs?ülü?ün temelleri at?lm??t?r. Daha sonra gelen Han Hanedan? ?mparatorlu?u daha da geni?letmi?, Orta Asya'ya kadar uzanan bir devlete d?nü?türmü?tür. Bu hanedan?n y?k?lmas? ile ü? ?mparatorluk d?nemi ba?lam??t?r. Bu hanedanlar? Tang, Song, Yuan ve Ming izlemi?tir. Ming Hanedan?'n? Qing Hanedan? devirmi?, ülkeyi 17. yüzy?ldan 20. yüzy?l?n ba??na kadar y?netmi?tir.
Bir?ok antik uygarl?k, ?in'e ba?l? ?pek Yolu'nda ger?ekle?en ticaret sonucunda Hindistan, Orta Do?u ve Avrupa üzerinden birbirlerini etkilemi?tirler. Hindistan'da ba?layan Hinduizm ve Budizm dini Güney ve Do?u Asya üzerinde ?nemli bir etkisi olmu?tur. Ayr?ca Avrasya steplerinde geli?mi? ?skitler, Hiung-nu, Kimmerler ve Sakalar gibi halklar Asya k?tas?n?n geni? b?lgelerini kontrol etmi?tir. Daha sonra bu bozk?rlar, Türki ve Mo?ol halklar?n istilalar?nda da rol oynam??t?r.
?slam halifeli?i ve di?er ?slam devletlerinin 7. yüzy?lda ba?layarak tüm Ortado?u'yu kontrol alt?na alm??, daha sonra Hindistan ve Endonezya'ya kadar geni?lemi?tir. Ha?l? Seferleri Müslümanlar?n elinde bulunan Kutsal Topraklar? geri almak i?in Hristiyan Avrupa'n?n giri?imi ile 12. yüzy?lda ba?layan bir tak?m mücadeleler olacakt?r. Mo?ol ?mparatorlu?u 13. yüzy?lda Asya, ?in'den Avrupa'ya kadar uzanan b?lgelerin büyük bir k?sm?n?, tüm Asya'n?n ve Avrupa'n?n büyük k?sm?n? ele ge?irecektir.
Rus ?mparatorlu?u ilerleyen zamanlarda Sibirya'n?n tüm kontrolünü ele ge?irdi ve 19. yüzy?l?n sonunda Orta Asya'y? hakimiyet alt?na almaya ba?lad?.
Co?rafya
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
Eski Dünya kara kütlesinin bir par?as? olan Asya 44.391.163 km2 yüz?l?ümü ile dünyan?n en büyük k?tas?d?r. Asya, kuzey-güney do?rultusunda 8.490 km geni?li?indedir. Ayn? zamanda 1.010 metrelik ortalama yükseltisiyle de dünyan?n en yüksek k?tas?d?r. Asya bu yükseltisini; dünyan?n en yüksek zirvelerini bünyesinde bar?nd?ran Himalaya Da?lar?'na bor?ludur.
Dünya üzerinde bulunan ?e?itli en büyükler Asya'da toplanm??t?r. Asya; k?talar?n en geni?i (44 391 163 km2) ve ortalama yükseltisi en fazla olan? (1 010 m)'d?r. Ayr?ca dünyan?n en yüksek tepesi Everest tepesi, 8.848 m, en büyük g?lü olan Hazar Denizi, en derin g?lü Baykal G?lü, dünyan?n deniz seviyesinden en al?ak yeri olan Lut G?lü, g?l yüzeyi -392 m ve dünyan?n en al?ak havzas? Turfan Havzas? -154 m Asya k?tas?nda bulunmaktad?r.
Maden bak?m?ndan olduk?a zengin olan Asya k?tas?nda dünyada nadir bulunan uranyumdan, en bol bulunan k?müre kadar bütün madenler ??kar?lmaktad?r. Arabistan Yar?madas?nda, Sibirya'da ve Tibet Yaylas?nda petrol; Sibirya'da elmas, demir, petrol, kur?un; do?uda, alt?n, demir, mangan; Hindistan'da alüminyum, mika, mangan, demir; Pakistan ve Afganistan'da krom en ?nemli madenlerdendir.
-
-
-
-
Hunza Vadisi -
.jpg)
Temel b?lgeler
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]- Orta Asya (-stan ülkeleri)
- Do?u Asya (Uzak Do?u)
- Kuzey Asya (Sibirya)
- Güney Asya (Hint Yar?madas?)
- Güneydo?u Asya (Do?u Hint Adalar? veya Hindi?in)
- Bat? Asya (Orta ve Yak?n Do?u)
?klim
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
Her türlü iklimin g?rüldü?ü Asya k?tas?n? d?rt iklim ku?a??na ay?rmak en uygun yoldur. Bunlar; Kuzey ve Kuzeydo?u Asya, Orta Asya, Güney ve Güneydo?u Asya ile Akdeniz ve Ekvator b?lgesidir. K?tan?n kuzeyinde bulunan Arktik Okyanusu ve Kuzey Kutbu, b?lgenin iklimini tamamen etkiler. Deniz, senenin birka? haftas? haricinde don halindedir. Irmaklar ancak yaz?n iki ü? ay akabilir. Kalan zamanlarda don halindedir.
Kuzeyi te?kil eden Sibirya b?lgesinde s?cakl?k k???n -50 dereceye kadar dü?mekte, yaz?n ise, en s?cak mevsimde ancak 15 dereceye ??kabilmektedir. Kuzey ku?aktan hemen sonra gelen Orta Asya sert bir kara iklimine sahiptir. Tibet Yaylas?n?n Himalaya ve di?er da? silsilelerinin bulundu?u b?lgede s?cakl?k farklar? ?ok yüksektir. Kara ikliminin bir ba?ka ?zelli?i olan ya???lar?n az olmas? da haliyle mevcuttur. Güney ve Güneydo?u Asya bol ya???l? ?l?man Muson iklimine sahiptir.
Ya???lar mevsimlere g?re de?i?iklik arz etmekte olup, ya???larda en büyük tesir, yaz?n denizden karaya esen muson rüzgarlar?d?r. K???n tam aksi istikamette, yani karadan denize do?ru esen muson rüzgarlar?, Hindistan' dan ??k?p denizi a?arak, Japonya'n?n üzerinden ge?erken, Japon adalar?na bol ya?mur ya?mas?na sebep olurlar.
?n Asya'da Akdeniz k?y?lar?nda bulunan b?lgelerde, ?l?man Akdeniz iklimi hüküm sürer. Yaz mevsiminde ?ok s?cak olan bu b?lge k?? aylar?nda ?l?man ve bol ya???l? olur. Ekvator b?lgesindeki adalarda ise, bütün sene boyunca ortalama s?cakl??? 27 °C olan ekvator iklimi hakimdir. Asya k?tas?n?n en s?cak b?lgesi Arabistan ve Irak b?lgesidir. Ba?dat'ta yaz?n s?cakl?k g?lgede 50 dereceye kadar ??kar.
Her y?nde oldu?u gibi ya???larda da büyük farkl?l?klar g?ze ?arpar. Ya??? ortalamas? kuzeybat?daki ??llerde s?f?rd?r. Cava, Sumatra, Borneo adalar? ile Birmanya'n?n bulundu?u güneydo?uda ya??? ortalamas? 3000 milimetreyi ge?er. Akdeniz k?y?lar? genellikle k?? aylar?nda bol ya??? al?r. Hindistan ve Birmanya' da yaz mevsimi boyunca devam eden ya???lar?n arkas?ndan s?k s?k k?? kurakl??? gelir.
Kurak mevsimin uzun oldu?u b?lgelerde mahsul y?lda ancak bir defa ekilir. Ya???lar olmad??? zaman ekim yap?lamad???ndan mahsul seneye kalmaktad?r. Bu sebepten Hindistan ve ?in'de ya???lar?n yetersiz olmas?ndan dolay? zaman zaman büyük k?tl?klar olmu?tur. Kurak mevsimin uzun olmad??? b?lgelerde bir y?lda iki defa mahsul al?nabilir.
Bitki ?rtüsü
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
Bitki ?rtüsü, tabii olarak iklime ba?l? oldu?u i?indir ki, Asya k?tas?n?n bitki ?rtüsü de iklimi ile ?e?itlilik arz eder. Arktik Okyanusu yak?nlar?nda, buz ve so?uktan dolay? sadece buzlar eridi?i zaman ortaya ??kan yosun ve bir iki ?e?it bitkiden müte?ekkil bir bitki ?rtüsü mevcuttur. Hi? a?a? bulunmayan bu oval?k b?lgede bulunan bu tip bitki ?rtüsüne "tundra" ad? verilir. Tundra b?lgesinin güneyinde Tayga denilen b?lge yer al?r. Me?e, ?am, ladin vs. a?a?lar?ndan meydana gelen bu balta girmemi? ormanl?k b?lge, k?tay? do?udan bat?ya bir ye?il ku?ak gibi a?ar. Bu Tayga b?lgesinin güneyinde Orta Asya'n?n tipik karakteri olan bozk?rlar ve ??ller ?eridi uzan?r. Bu ?eridin güney s?n?r? olan Orta Asya da? silsilelerinin akabinde bulunan Muson b?lgesinde yaprak d?ken a?a?lar bol bulunur. Bu daha ziyade k?y? b?lgeleridir.
Fauna
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
Arktik Okyanusu k?y?lar?nda ay?bal???, foklar, deniz ay?s?, kutup ay?s? ve baz? deniz ku?lar? bol miktarda bulunur. Sibirya ormanlar?nda ren geyi?i, boz ay?, kurt, tilki, va?ak, kutup geyi?i, sincap gibi orman hayvanlar?na ?ok say?da rastlan?r. Bozk?rlar?nda ceylan, karaca, at, deve, tarla faresi, da? s??an?, b?ld?rc?n, ba??rtlak, k?rlang??, ?avu?ku?u gibi hayvanlar ya?ar. Orta Asya ??llerinde ise kertenkele, yaban e?e?i ve ??l geyi?i gibi hayvanlar ya?amaktad?r.
Hindistan ve ?in, hayvan ?e?idinin bol oldu?u yerlerdir. Fakat bilgisizce ve usulüne uygun olmadan yap?lan avlanmalar, ?o?u hayvan?n neslini tüketmi?, ?o?unun ise tükenmeye yüz tutmas?na sebep olmu?tur. Kaplan ve panda, nesli azalan hayvan türlerinin ba??nda gelmektedir. ?akal, misk kedisi ve firavun faresi, yayg?n haldedir. Hindistan' da maymun, geyik, karaca, Hint gergedan?, Hindistan filleri, kartal, tavusku?u, papa?an, sülün, Yal??apk?n?, turna, bal?k??l, timsah, Kobra ve komodo ejderi ba?ta gelen hayvan türlerindendir. Tropikal b?lgelerde maymun ?e?itleri boldur. Arabistan'da ceylan sürüleri me?hurdur. Arap at?, bu b?lgeye mahsus dünyan?n en iyi cins at?d?r ve k?ymetlidir.
Demografi
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
Asya, 4.4 milyar? a?an nüfusu ile dünyan?n en kalabal?k k?tas?d?r. 1.2 milyar? a?an nüfusu ile dünyan?n en kalabal?k ülkesi olan ?in bu k?tada yer almaktad?r. Asya dinlerinin de do?du?u k?tad?r. ?brahimi dinler aras?nda yer alan ?slamiyet, Hristiyanl?k ve Musevilik dinlerinin her ü?ü de Ortado?u'da ortaya ??km??t?r. Yine geni? kitlelere hitap eden Budizm ve Hinduizm de Asya men?eli dinlerdir. Asya ayn? zamanda medeniyetler be?i?idir. Türk, Fars, Arap, ?in ve Hint medeniyetleri bu k?tada binlerce y?ld?r varl?klar?n? devam ettirmektedirler. K?tada 100'ün üzerinde dil konu?ulmaktad?r. K?tan?n do?usunda sar?, güney k?sm?ndaki adalarda siyah geri kalan k?s?mlar?nda ise beyaz ?rktan insanlar ya?amaktad?rlar.
Din
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
Asya'da bask?n din ?slam olup, Asya halk?n?n %26.1'i kendilerini bir Müslüman olarak tan?mlamaktad?r. ?kinci yayg?n din Hinduizm olup, Asyal?lar?n %25.7'sinin dinini olu?turmaktad?r. ?slam, a??rl?kl? olarak Endonezya, Pakistan, Hindistan, Banglade? ve Orta Asya'da g?zlemlenmektedir. Budizm, Halk inan?lar? ve Hristiyanl?k di?er az?nl?k dinleridir. Seküler bir k?ta olan Asya'da dinsizlik, ateizm ve agnostisizm yayg?n ak?mlar olup toplumun %20'sinin dini g?rü?lerini olu?tururlar. Dinsizlik ?zellikle ?in, Japonya, Kuzey Kore ve Vietnam'da yayg?nd?r.
Ekonomi
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]| S?ra | ülke | GSY?H (nominal)
milyon $ |
Zirve y?l? |
|---|---|---|---|
| 1 |
|
14.140.163 | 2019 |
| 2 |
|
6.203.212 | 2012 |
| 3 |
|
2.935.570 | 2019 |
| 4 | 
|
2.292.464 | 2013 |
| 5 | 
|
1.720.489 | 2018 |
| 6 |
|
1.111.713 | 2019 |
| 7 |
|
1.165.000 | 2023 |
| 8 |
|
786.522 | 2018 |
| 9 | 
|
589.906 | 2018 |
| 10 | 
|
577.214 | 2011 |
Asya ekonomisi, 49 farkl? devlette ya?ayan 4.4 milyardan fazla insandan (dünya nüfusunun %60'?) olu?ur.[2] Asya dünyadaki en h?zl? büyüyen ekonomik b?lge ve SAGP'ye g?re GSY?H bak?m?ndan en büyük k?tasal ekonomidir. ?in, Japonya ve Hindistan dünyan?n en büyük on ekonomisi aras?ndad?r.
Ki?i ba??na dü?en GSY?H g?z ?nünde bulundurulursa ?o?unlukla Do?u Asya'da ?in, Japonya ve Güney Kore ile Bat? Asya'daki petrol zengini Katar, Birle?ik Arap Emirlikleri, Bahreyn, Kuveyt ve Umman gibi ülkeler ?ne ??kmaktad?r. ?srail ve daha az bir ?l?üde Türkiye'de bu metri?e g?re yüksekte yer al?r.
Do?u Asya ve Güneydo?u Asya ülkeleri genel olarak imalat, sanayi ve ticaret[3] ile büyümek i?in ileri teknoloji endüstrilere ve finans endüstrisine[4] odaklan?rlar, Orta Do?u'daki ülkeler ise ekonomik büyüme i?in esas olarak ham petrole[5] ba??ml?d?rlar. Y?llar ge?tik?e, h?zl? ekonomik büyüme ve dünyan?n di?er ülkeleriyle büyük ticaret fazlal??? nedeniyle Asya'da, 4 trilyon ABD dolar? üzerinde d?viz rezervi, Dünyan?n toplam?n?n yar?s?ndan fazlas?, birikmi? durumdad?r.
ülkeler listesi
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
update.PNG)
| ülke ve Bayra?? | Yüz?l?ümü (km2) |
Nüfus | Nüfus Yo?unlu?u (km2) |
Ba?kent |
|---|---|---|---|---|
| Orta Asya ve Güney Asya: | ||||
| Türkmenistan
|
488.100 | 5.307.188 (Temmuz 2014) |
10,8 | A?kabat |
| Kazakistan[6]
|
2.717.300 | 18.050.488 (Ocak 2017) |
6,6 | Astana |
 ?zbekistan
|
447.400 | 32.010.523 (Temmuz 2016) |
71,6 | Ta?kent |
 K?rg?zistan
|
198.500 | 5.362.834 (Temmuz 2009) |
27,0 | Bi?kek |
 Tacikistan
|
143.100 | 7.564.581 (Temmuz 2010) |
52,8 | Du?anbe |
| ?ran
|
1.648.000 | 80.814.392 (Temmuz 2016) |
49,0 | Tahran |
 Afganistan
|
647.500 | 33.332.025 (Temmuz 2016) |
51,4 | Kabil |
 Pakistan
|
803.940 | 158.616.639 (Temmuz 2009) |
179,8 | ?slamabad |
| Hindistan
|
3.287.590 | 1.095.351.995 (Temmuz 2006) |
333,1 | Yeni Delhi |
 Nepal
|
140.800 | 25.284.463 (Temmuz 2001) |
179,5 | Katmandu |
 Sri Lanka
|
65.610 | 19.408.635 (Temmuz 2001) |
80,2 | Sri Jayawardenapura-Kotte |
 Maldivler
|
300 | 359.008 (Temmuz 2006) |
1196,6 | Male |
 Bhutan
|
47.000 | 2.279.723 (Temmuz 2006) |
48,5 | Thimphu |
 Banglade?
|
144.000 | 147.365.352 (Temmuz 2006) |
1023,3 | Dakka |
| Orta Do?u: | ||||
 Irak
|
437.072 | 29.783.383 (Temmuz 2006) |
61,2 | Ba?dat |
 Suriye
|
185.180 | 19.881.361 (Temmuz 2006) |
101,9 | ?am |
 Lübnan
|
10.400 | 3.874.050 (Temmuz 2006) |
372,5 | Beyrut |
 ?srail
|
22.145 | 8.884.000 (2018) |
38,763 | Kudüs (k?smi tan?n?rl?k)[fn 1] |
 Filistin
|
6.220 | 5.052.000 (2020) |
731 | Kudüs (k?smi tan?n?rl?k)[fn 2][fn 2][fn 2][fn 2] |
 ürdün
|
92.300 | 5.153.378 (Temmuz 2001) |
55,8 | Amman |
| Suudi Arabistan
|
1.960.582 | 30.757.092 (Temmuz 2009) |
11,6 | Riyad |
 Umman
|
212.460 | 2.622.198 (Temmuz 2001) |
12,3 | Maskat |
 Yemen
|
527.970 | 18.078.035 (Temmuz 2001) |
34,2 | San'a |
 Katar
|
11.437 | 885.359 (Temmuz 2006) |
77,4 | Doha |
 Kuveyt
|
17.820 | 2.418.393 (Temmuz 2006) |
135,7 | Kuveyt (?ehir) |
 Bahreyn
|
665 | 698.585 (Temmuz 2006) |
1050,5 | Manama |
 Birle?ik Arap Emirlikleri
|
82.880 | 2.602.713 (Temmuz 2006) |
31,4 | Abu Dabi |
| Do?u Asya: | ||||
| Japonya
|
377.835 | 127.463.611 (Temmuz 2006) |
337,3 | Tokyo |
 Mo?olistan
|
1.565.000 | 2.654.999 (Temmuz 2001) |
1,6 | Ulanbatur |
| ?in
|
9.596.960 | 1.313.973.713 (Temmuz 2006) |
136,9 | Pekin |
 Kuzey Kore
|
120.540 | 23.113.019 (Temmuz 2006) |
191,7 | Pyongyang |
| Güney Kore
|
98.480 | 48.846.823 (Temmuz 2006) |
496,0 | Seul |
| Güneydo?u Asya: | ||||
 Myanmar
|
678.500 | 47.382.633 (Temmuz 2006) |
69,8 | Yangon |
 Tayland
|
514.000 | 61.797.751 (Temmuz 2001) |
120,2 | Bangkok |
 Kambo?ya
|
181.040 | 13.881.427 (Temmuz 2006) |
76,6 | Phnom Penh |
 Laos
|
236.800 | 6.368.481 (Temmuz 2006) |
26,8 | Vientiane |
 Vietnam
|
329.560 | 79.939.014 (Temmuz 2001) |
242,5 | Hanoi |
 Malezya
|
329.750 | 29.385.858 (Temmuz 2006) |
73,6 | Kuala Lumpur |
| Endonezya[8]
|
1.919.440 | 245.452.739 (Temmuz 2006) |
127,8 | Jakarta |
 Singapur
|
647 | 6.300.419 (Temmuz 2001) |
6646,7 | Singapur |
 Brunei
|
5.770 | 379.444 (Temmuz 2006) |
65,7 | Bandar Seri Begawan |
 Filipinler
|
300.000 | 89.468.677 (Temmuz 2006) |
298,2 | Manila |
 Do?u Timor[9]
|
14.609 | 950.000 (Temmuz 2006) |
65,0 | Dili |
 Papua Yeni Gine[8]
|
462.840 | 8.606.323 (2018) |
15,0 | Port Moresby |
| Kuzey Asya ve Bat? Asya: | ||||
| Rusya[10]
|
17.075.200 | 142.893.540 (Temmuz 2006) |
8,3 | Moskova |
| Gürcistan[11]
|
69.700 | 4.661.473 (Temmuz 2006) |
66,8 | Tiflis |
| Azerbaycan[12]
|
86.600 | 9.677.800 (Temmuz 2015) |
91,9 | Bakü |
| Türkiye[13]
|
780.500 | 83.154.997 (Temmuz 2020) |
91,9 | Ankara |
 K?br?s Cumhuriyeti
|
6.000 | 760.000 (Temmuz 2006) |
77,2 | Lefko?a |
 Ermenistan
|
29.800 | 5.067.401 (Temmuz 2006) |
83,0 | Erivan |
 Kuzey K?br?s Türk Cumhuriyeti
|
3.355 | 265.1001 (Temmuz 2006) |
79 | Lefko?a |
 Da?l?k Karaba? Cumhuriyeti
|
11.458 | 141.400 (2010) |
Hankendi | |
 Güney Osetya
|
3.900 | 72.000 (2007) |
18 | ?inval |
 Abhazya
|
8.432 | 216.000 (2003) |
72,5 | Sohum |
| Not? Tan?nmayan veya s?n?rl? ?ekilde tan?nan devletler e?ik yaz?lm??t?r. | ||||
Notlar
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]- ^ Kudüs, ?srail Devleti taraf?ndan ba?kent olarak kabul edilmektedir. Meclis ve bakanl?klar?n ?o?u Kudüs'te yer al?rken baz? idari binalar Tel Aviv'de bulunmaktad?r.
- ^ Kudüs, Filistin Devleti taraf?ndan ba?kent olarak kabul edilmektedir.[7] Ancak idari binalar Ramallah’ta bulunmaktad?r.
Kaynak?a
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]- ^ a b Peking Man 19 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.. The History of Human Evolution. American Museum of Natural History. April 23, 2014.
- ^ "Population of Asia in 2014" [2014'te Asya Nüfusu]. World Population Statistics. 3 Ocak 2016 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 25 Kas?m 2014.
- ^ "Ar?ivlenmi? kopya". 11 Kas?m 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 11 Kas?m 2019.
- ^ "Ar?ivlenmi? kopya" (PDF). 11 Kas?m 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi (PDF). Eri?im tarihi: 11 Kas?m 2019.
- ^ "Ar?ivlenmi? kopya". 1 ?ubat 2020 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 11 Kas?m 2019.
- ^ Kazakistan topraklar?n?n bir k?sm? Avrupa'dad?r.
- ^ "Abbas: Kudüs, Filistin'in ebedi ba?kentidir". Sputnik. 31 Ocak 2020 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 7 Aral?k 2017.
- ^ a b Bazen Okyanusya'da kabul edilir
- ^ Do?u Timor 20 May?s 2002'de ba??ms?zl???n? ilan etmi?tir.
- ^ Rusya topraklar?n?n bir k?sm? Avrupa'dad?r.
- ^ Gürcistan topraklar?n?n bir k?sm? Avrupa'dad?r.
- ^ Azerbaycan topraklar?n?n bir k?sm? Avrupa'dad?r.
- ^ Türkiye topraklar?n?n bir k?sm? Avrupa'dad?r (3%).
| ||||||||
| ||||||||
