五一未至旅游报价先涨 错峰出游能享实惠

Temu?in Cengiz Han
Han Ka?an
Taipei Saray Müzesi'nde bulunan, Yuan Hanedan? d?nemine ait Cengiz Han tasviri.
1. Mo?ol ?mparatorlu?u han?
Hüküm süresi	1206 – 18 A?ustos 1227
?nce gelen	Yesügey
Sonra gelen	?geday Han
Do?um	Temu?in y. 1162 Onon Nehri, Dülün-Boldak, Mo?olistan
?lüm	18 A?ustos 1227 (65 ya??nda) Mo?ol ?mparatorlu?u
Defin	Bilinmemektedir
E?(ler)i	B?rte Kulan Yesui Yesugen ?baka
?ocuk(lar)?	Cuci ?a?atay ?geday Tuluy Kulkan
Tam ad? Temu?in
Hanedan	B?r?igin
Babas?	Yesügey
Annesi	H?elin
Dini	Tengricilik

百度 直到2006年，我又重新生起了这个愿望，终于在2008年初正式启动了编纂工作。

Cengiz Han, (do?um ad?yla Temu?in ya da Timu?in, 1162 - A?ustos 1227), Mo?ol ?mparatorlu?u'nun kurucusu ve ilk Han'? olan Mo?ol komutan ve hükümdard?r. Hükümdarl??? d?neminde ger?ekle?tirdi?i hi?bir sava?? kaybetmeyen Timu?in, dünya tarihinin en büyük asker? liderlerinden birisi olarak kabul edilmektedir. Bu sebeple do?um ismi olan Timu?in'den ?ok, "gü?lü hükümdar" anlam?na gelen Cengiz Han ismiyle an?lmaktad?r. 13. yüzy?l?n ba??nda Orta Asya'daki tüm g??ebe bozk?r kavimlerini birle?tirip, bir ulus haline getirerek Mo?ol siyasi kimli?i ?at?s? alt?nda toplam??t?r. Cengiz Han, hükümdarl??? d?neminde 1206-1227 aras?nda, Kuzey ?in'deki Bat? Xia ve Jin Hanedan?; Türkistan'daki Kara H?tay, Maveraünnehir; Harezm, Horasan ve ?ran'daki Harezm?ahlar, Kafkasya'daki Gürcüler, De?t-i K?p?ak'taki Rus Knezlikleri, K?p?aklar ile ?dil Bulgarlar? üzerine seferler yapt?. Bunlar?n sonucunda Pasifik Okyanusu'ndan Hazar Denizi'ne ve Karadeniz'in kuzeyine kadar uzanan bir imparatorluk kurdu.

Bozk?r gelene?inden gelen onlu te?kilat? kullanarak yetenek ve ki?ilerin bireysel üstünlü?üne dayanan meritokratik bir ordu olu?turan Cengiz Han'?n büyük bir asker olarak ün kazanmas?n?n temelinde, kurdu?u posta te?kilat? ve casus a?? ile istihbarat sanat?na verdi?i büyük de?er ?nemli bir yer tutmaktad?r. Yapt??? seferler sonucunda pek ?ok kent tahrip olmu? ve milyonlarca insan da katledilmi?tir ancak Cengiz Yasas? ad? ile metinle?tirilen kurallar? ile i?kenceyi, yalan s?ylemeyi, h?rs?zl?k yapmay? ve zina etmeyi de yasaklam??; zanaatkarlar, doktorlar, belli bilgi becerisi olan e?itimli ki?iler ve her dinden din adamlar?na, hangi ulustan olursa olsun aralar?nda bir ayr?m yap?lmaks?z?n sayg? g?sterilmesi ve vergiden muaf tutulmalar?n? da yasala?t?rm??t?r.

Cengiz Han ayn? zamanda, halk?n?n yaz?ya sahip olmas?n? sa?lamak i?in Uygurlardan ?nemli ki?ileri ba?kenti Karakurum'a ?a??rm?? ve Mo?olca i?in Uygur alfabesini uyarlatarak bunu ?ocuklar?na da ??retmesini istemi?tir. Bu sayede Mo?ol dilinin de yaz?l? duruma getirilmesini sa?lam??t?r.

Cengiz Han, 1227 y?l?nda Kuzey ?in'deki Tangutlar'? yendi?i seferden d?nerken bilinmeyen bir nedenle ?ldü. Mezar?n?n yeri ise günümüzde hala bilinmemektedir. ünlü bir s?ylentiye g?re, kendisi ?lmeden ?nce mezar?n?n gizli tutulmas?n? vasiyet etmi?, o ?lünce de yak?nlar? onu bilinmeyen bir yere g?mmü?, daha sonra cenazeye kat?lan herkes mezar?n yeri hi?bir bi?imde bilinmesin diye kendilerini ?ldürmü?tür. Fakat bu iddia, bir?ok ki?i taraf?ndan uydurma olarak kabul edilir. Günümüzde arkeologlar Cengiz'in g?müldü?ü yere yakla?t?klar?n? dü?ünüyorlar. ?lerleyen y?llarda modern Mo?olistan'?n ola?anüstü bir ke?fe ev sahipli?i yapmas? mümkündür.

Cengiz Han ?ldü?ünde sahip oldu?u topraklar, tahmini olarak Büyük ?skender'in d?rt, Roma ?mparatorlu?u'nun ise iki kat? büyüklü?ündeydi. Kurmu? oldu?u imparatorluk, günümüzde Rusya hari? tüm ülkelerden daha geni? topraklar üzerine yay?lm?? durumda olup, onun ?lümünden sonra o?ullar? ve torunlar? d?neminde daha da geni?leyerek insanl?k tarihinin g?rdü?ü biti?ik s?n?rlara sahip en büyük imparatorluk haline geldi.

2003'te ara?t?rmac?lar American Journal of Human Genetics'te, yakla??k 900 y?l ?nce ya?am?? bir erke?in genetik materyalinin günümüzde her 200 erkekten birinde bulundu?unu, yani Avrasya'da 16 milyon erke?in bu genetik materyali payla?t???n? iddia eden bir ara?t?rma yay?mlad?. Bunun Avrupa'dan Afrika'ya kadar ?rnekleri vard?r. Ara?t?rmac?lar, bu süper ba?ar?l? atan?n kim oldu?u sorusuna getirilebilecek en mant?kl? a??klaman?n Cengiz Han oldu?una karar verdiler. ?ünkü Cengiz Han'?n, vaktinde ?in'den getirtti?i Taoist bir bilgeden ?mrünü uzatmak i?in yard?m istedi?i ve bunun sonucunda, yapt??? seferlerle büyük kentleri ele ge?irdi?inde oralarda ya?ayan bir?ok kad?n? himayesine al?p onlarla cinsel ili?kiye girdi?i bilinmektedir.

Atalar? ve k?kleri

Cengiz Han'?n babas? Yesügey Bahad?r'? betimleyen bir portre.

Cengiz Han'?n soya?ac? yar? mitolojik bir bi?imde sis perdesi arkas?ndad?r. Onun atalar?n?n ve kendisinin do?u? efsanesi, Mo?ol mitolojisinin ?nemli belgelerindendir. Yaz?l?? tarihi itibar? ile Cengiz Han'?n ya?ad??? d?neme en yak?n olan? ?amanizm etkilerinin g?rüldü?ü, 1240 y?l?nda Mo?olca olarak kaleme al?nm?? olan Mo?ollar?n Gizli Tarihi adl? yap?ta g?re Cengiz Han'dan 10 ku?ak ?nce ya?ayan Alangoya, Cengiz Han soyunun efsanevi büyük annesi olarak kabul edilmi?tir. Mo?ollar?n Gizli Tarihinde yer alan efsaneye g?re Alangoya dul kald?ktan sonra evlenmedi?i halde ü? o?lu daha olmu?tur. Cengiz Han ve onun ba?l? oldu?u B?r?iginler bu ?ocuklardan “Bodoncar” adl? en kü?ük olan?n?n soyundan gelmektedir. Alangoya efsanesi yaln?zca Cengiz Han'? de?il onunla birlikte “Nirun” yani ?????n ?ocuklar? ad? verilen bir y???n boyu ilgilendirse de Cengiz Han soyunun en büyük efsanesi olarak kabul edilmi?tir. Nirun boylar?ndan ?ncelikle Cengiz Han'?n boyu Borciginler ard?ndan Tayciutlar, Barlaslar, Derbenler, Salciutlar ve ba?ka birka? boy daha say?labilir. 1140 y?l?nda Mo?ol kabilelerinden B?r?iginlere ili?kin Kabul, bütün Mo?ollar?n ilk lideri olarak “Han” san?n? alm??t?r. Cengiz Han'?n babas? Yesügey Bahad?r onun torunudur.

Kabul Han ve onun ard?l? Ambakay Han zaman?nda Mo?ollar, ?in'deki Jin ?mparatorlu?u ile mücadele edecek kadar gü?lenseler de Tatarlar, ?inlileri ho?nut etmek i?in Ambakay'? ?in'e teslim ettiler. Ambakay hi? al???lmad?k bir bi?imde, “tahta e?ek ?ekli” denen bir duruma sokularak ?arm?ha gerilip infaz edildi. Cengiz Han'?n büyük amcas? Kutua, bu hakarete ?in üzerine ve Tatarlara bir dizi sald?r? düzenleyerek yan?t verdi ve bu ak?nlar sonunda “Mo?ol Herkülü” san?n? kazand?. Ancak, 1160 y?l?nda, ayr?nt?lar? bilinmeyen bir dizi olay sonunda, Kuzey ?in'in egemeni Jin Hanedan?, Mo?ollar? hezimete u?ratt?. Mo?ollar bir süre karma?a i?inde da??ld?lar. Sefalet i?inde yüzen bu karma??k durumdaki Mo?ollar'?n i?erisindeki ?nemsiz liderlerden biri olan Kabul Han'?n torunu Yesügey Bahad?r, ittifaklar kurarak Mo?ollar? gü?lendirmeye ?al??t?. Mo?ollar?n bat? kom?ular?ndan biri olan Türk boylar?ndan Keraitler idi. Keraitler 200 y?ldan beri Nasturi Hristiyan'd?. Hristiyan Keraitlerin o zamanki lideri Tu?rul idi. Tu?rul, 1160 y?l?nda i? sorunlar sonucu taht?n? yitirmi?ti. Mo?ollar?n lideri Yesügey, Tu?rul'a kabilesinin ?nderli?ini yeniden ele ge?irmesi i?in yard?m etti. Tu?rul ve Yesügey anda ile karde?lik yemini ettikten sonra, daha sonralar? Mo?ollar?n yeniden ortaya ??k???nda ola?anüstü ?nem ta??d???n? kan?tlayacak olan bir ittifak kurdular.

S?ylentilere ve efsaneye g?re Yesügey Bahad?r bir gün Onon Irma?? k?y?lar?nda ?ahini ile avlan?rken gelinleri ta??mak i?in ?zel olarak ayr?lm??, bir at arabas?na rastlad?. Yesügey, arabada oturan k?za ilk g?rü?te a??k olmu?tu. Yesügey iki karde?ini yan?na alarak ve birlikte a??r a??r giden dü?ün arabas?na yeti?tiler. ü? karde? Onggirat boyunun Olkunat kabilesinden olan H?elin ad?ndaki yeni evli gelini yakalad?lar. H?elin ba?ka se?me ?ans? olmad??? i?in Yesügey Bahad?r'? yeni kocas? olarak kabullendi. Yesügey onunla, do?urdu?u o?lan bir kahraman olacak diyerek evlenmi?ti.

Do?umu

Onon Nehri, Mo?olistan Temu?in'in do?du?u yer

Evlilikten bir süre sonra Yesügey, Tatarlar üzerine yapt??? bir ak?ndan geri d?ndü?ünde, kar?s? H?elin'in hamile oldu?u haberiyle kar??land?. Kaynaklarda bebe?in do?umu s?ras?nda H?elin'in kap?s?na bir yay ve ok as?larak ?eytan?n girmesinin engellendi?i ancak yak?n akrabalar ve bir kad?n ?aman?n ebe olarak g?rev yapt??? ileri sürülmektedir. ?aman, bebe?i ?ok yak?ndan inceleyerek, gelece?i hakk?nda kehanette bulunabilecek bir im arayacakt?. Efsaneye g?re sa? avucunun i?inde sonralar? gayet do?al olarak, gücün ve ?ok kan d?kece?inin simgesi olarak nitelendirilecek a??k kemi?i bi?iminde bir kan p?ht?s? ile do?du. Yesügey Bahad?r dü?man oldu?u Tatar kabilelerinden birinin reisi olan Temu?in adl? bir ki?iyi tutsak alm??t?. ??te bu tutsak ve olay üzerine Yesügey Bahad?r o?luna Temu?in ad?n? verdi. Temu?in, kat?, sa?lam, sert, dayan?kl? ve demir gibi anlamlar?na gelmektedir.

Temu?in'in do?du?u Onon Nehri burada Mo?olistan'?n Khentii Eyaleti‘nde resmedilmi?tir.

Arap ve ?ranl? tarih?ilere g?re Temu?in'in do?um tarihi 26 Ocak 1155'tir. Ancak ?in kaynaklar?nca Temu?in, 12 Hayvanl? Türk takvimine g?re domuz y?l?n?n ba??nda dünyaya gelmi?tir. Bu hesapla 12 Hayvanl? Türk Takviminde 1 y?l 12 y?l? kapsad??? i?in 1155 ile 1167 aras?nda sonu 2 ile biten bütün y?llardan yola ??karak do?um tarihinin 1162 olabilece?i kabul edilmektedir. Uzmanlar Temu?in'in do?um tarihini nas?l kan?tlamaya ?al???yorlarsa do?um yerinin de kesin olarak nerede oldu?unu tart??maktalar. Cengiz Han zaman?ndan günümüze kalan tek kaynak olan “Mo?ollar?n Gizli Tarihi” adl? yap?tta bu yerin Onon yak?nlar?nda Dülün-Boldak ad?yla bilinen b?lge oldu?u yazmaktad?r. Bu ad?n anlam? “Dalak Tepeci?i” idir.

?ocukluk ve gen?lik y?llar?

Yesügey Bahad?r ve H?elin'in Temu?in'den ba?ka Hasar, Ha?i ve Temüge adlar?n? ta??yan ü? o?lu ile Temulun ad?nda bir k?zlar? olmu?tur. Bunun yan? s?ra Temu?in'in Bekter ve Belgütay adl? iki üvey karde?i vard?. Temu?in 9 ya??ndayken, babas? Yesügey Bahad?r onu evlendirmek i?in kendisini de yan?na alarak Temu?in'in annesi H?elin'in kabilesi olan Onk?ratlar?n yan?na gitti. Yesügey, kay?n biraderinin k?z? B?rte'yi o?lu Temu?in'e istedi. B?rte ad?ndaki k?z Temu?in'den bir ya? büyüktü. Anla?ma gere?i Temu?in orada kalacakt?. Burada evlilik ya?? olan, 10 ya??na gelene kadar evin ba?kan?na hizmet edecekti. Fakat Yesügey Bahad?r evine d?nerken yolda kar??la?t??? ve konuk oldu?u Tatarlar taraf?ndan, eski husumetlerinin sonucu olarak zehirlendi. Yesugey Bahad?r ne olursa olsun ?lmeden ?nce Temu?in'in geri getirilmesi i?in emir verdi fakat Temu?in gelmeden ?ldü. Temu?in ve ailesi, ilk olarak akraba kabilelerden Tayciutlara kat?lmaya karar vererek yanlar?na gittiler ancak, Tayciutlar Temu?in ile ailesini yanlar?na almak istemediler. Yesügey'in erkek karde?leri de H?elin ve ?ocuklar?na yard?m etmediler. Bir süre sonra da Yesügey'in kabilesi Temu?in'in annesi H?elin'in yani bir kad?n?n emri alt?nda kalmak istemeyerek g?? etti. H?elin, kabilesinin sürülerinden hi?bir hak iddia etmeyerek Burhan Haldun Da??n?n eteklerindeki ormanl?k yama?lara ailesi ile birlikte yerle?ti. Sürü sahibi olamad?klar? i?in et yiyemeden, süt i?emeden sadece ?rmakda bal?k??l?k yaparak, ormanda yabani meyveler ve k?kler toplayarak ya?amlar?n? sürdürebiliyorlard?. Temu?in, on-on bir ya?lar?nda iken ?ok iyi bir arkada? edindi. Bu ?ocuk Cac?rat boyundan Camuka adl? kendi ya??t?nda birisi idi. Sonunda dostluklar? o derece ilerlemi?ti ki anda yani kan karde?i olmak i?in and i?tiler. Temu?in, 13 ya??nda iken üvey karde?i Bekter ile aras?ndaki rekabet ileri boyutlara vard? ve Temu?in, Yesügey'in di?er han?m?ndan do?an üvey karde?i Bekter'i bir av sorunu sonucu ??kan kavgadan sonra ?ldürdü. Bekter, H?elin'in ?z o?lu olmamas?na kar??n Tayciutlara kar?? birlik olmak gerekirken b?yle bir hareket yapt?klar? i?in Temu?in'e ?ok sinirlendi. Nitekim Tayciutlar k?sa bir süre sonra sald?rarak Temu?in'i tutsak ald?lar. Tayciutlar?n lideri taraf?ndan tutsak edilen Temu?in, bir k?pek gibi boynuna bir tahtadan yap?lm?? tasma takarak kabilelere g?sterildi. Ancak bir gün bek?isinin elindeki halat? birdenbire ye?inlikle ?ekerek ba??na vurdu?u bir darbe ile saf d??? b?rak?p korulu?a do?ru ka?arak Onon Irma?? k?y?s?na do?ru ko?tu. Irmakta boylu boyunca uzand?. Tahta boyunduruk ba??n?n so?uk sudan yeterince yüksekte durmas?n? sa?l?yordu. Pe?indekilerin tümü korulu?u ara?t?r?rken ?rma??n a?a??s?ndaki evine do?ru giden bir adam Temu?in'i yatt??? yerde g?rür g?rmez tan?m??t?. Bu adam, Temu?in tutsak edildikten sonra evinde tutuldu?u Sohan ?ira idi. Uzaktan Temu?in'i arayan izleyenlerin bu tarafa geldi?ini g?rünce Sohan ?ira onlara engel olmak i?in herkese ?imdiye kadar arad?klar? yerleri bir kez daha kontrol etmelerini ?nerdi. Temu?in, tehlike ge?tikten sonra Sohan ?ira'n?n gitti?i yoldan sendeleyerek ilerledi ve bir ?nceki geceyi ge?irdi?i ?ad?ra ula?t?. üzerinden sular damlayan titreyen Temu?in'i g?ren Sohan ?ira oradan uzakla?mas?n? istedi. Buna kar??n ailesi, kar?s?, iki ?ocu?u ve k?z? Temu?in'e yak?n davranarak boyunduru?u ve kelep?esini ??kararak Temu?in'in karn?n? doyurdular ve ?slak elbiselerini kuruttular. Daha sonra da Temu?in'i koyun yünüyle dolu bir araban?n i?inde saklad?lar. Ertesi gün Tayciutlar, Sohan ?ira'n?n ?ad?r?na gelerek her taraf? kar??t?r?p yataklar?n alt?na bakt?lar. S?ra yün dolu arabaya geldi?inde, tam Temu?in'in ayaklar?n? g?recekleri s?rada Sohan ?ira, b?yle s?cak bir havada bu kadar yünün alt?nda kim saklan?r diyerek izleyenlerin oradan uzakla?mas?n? sa?lad?. Sonunda, Sohan ?ira Temu?in'in ka?ma ?ans?n? art?rmak i?in yiyecek, i?ecek ve iyi bir at verdi. Temu?in, Annesinin Onon'un üst kesimlerindeki s???na??na giden yolu izleyerek sonunda ailesine geri d?ndü. Temu?in, ileride Cengiz Han oldu?unda kendisine yard?m edenleri hi? unutmam??t?r ki bunlar aras?nda kendisini tutsakl?ktan kurtaran Sohan ?ira ve onun ?ocuklar? da vard?r. Bu ?ocuklardan bir tanesine general rütbesi vermi?tir.

Bu olay?n üzerinden bir y?l ge?mi?ti. Aile yaln?zca bir sürüye ve dokuz tane ata sahipti. Bir gün Temu?in'in üvey karde?i Belgütay'?n marmot avlamak i?in kamp d???na ??kt??? s?rada h?rs?zlar kalan sekiz at? ?ald?lar. Temu?in ellerinde kalan son ata atlad? ve sonraki iki gün boyunca h?rs?zlar?n izini sürdü. ü?üncü gün sabah? bir ?ad?ra ve ?ad?r?n yan?ndaki a??ldaki olduk?a büyük bir at sürüsüyle ilgilenen Bughur?i adl? bir gence rastlad?. Bughur?i, Temu?in'in uzun süredir ko?turdu?u at?n?n durumunu g?rünce Temu?in'e yorgunluktan neredeyse ?lmek üzere olan at?n? sürüsündeki zinde atlardan biriyle de?i?tirmesi i?in ?srar etti. Temu?in at?n? de?i?tirip oradan ayr?l?rken Bughur?i aniden bir karar verdi ve at h?rs?zl??? hepimizin ortak sorunu bende seninle birlikte gelece?im dedi. ü? gün sonra Temu?in ve Bughur?i h?rs?zlara ve ?al?nt? atlardan olu?an sürülere yeti?ti. ?ki arkada? an?nda harekete ge?erek sürünün arkas?na dald? ve Temu?in'e ait olan atlar?n iplerini kesip yedeklerine alarak d?rtnala uzakla?t?lar. Bughur?i'nin babas?n?n kamp?na yakla?t?klar? s?rada Temu?in, sen olmasayd?n atlar?m? nas?l bulurdum gel bunlar? üle?elim yaln?zca hangilerini almak istedi?ini s?yle yeter dedi. Babas? varl?kl? biri olan Bughur?i hay?r diye yan?tlad?. Temu?in ger?ekten Bughur?i'nin asil davran???n? unutmayacak ve Bughur?i ileride yan?ndan ay?rmad??? sa? kolu, atlar?n?n ba? seyisi, z?rhl? tümen komutan? ve Mo?ollar?n en büyük generallerinden biri olacakt?.

B?rte'nin ka??r?lmas? Tu?rul Han ve Camuka ile birlikte Merkitler’e kar?? sefer

Temu?in ve Tu?rul, 15. yüzy?la ait bir minyatür

Temu?in, 9 ya??ndayken ni?anland??? B?rte ile babas?n?n ?lmeden ?nce kararla?t?rd??? gibi evlilik dü?ünü yapmak i?in kay?npederini ziyaret etmeye ve evlilik anla?mas?na hala raz? olup olmad???n? sormak i?in üvey karde?i Belgütay ile birlikte Kongirat ülkesine do?ru yola ??kt?. Temu?in'i ?ok iyi kar??lad?lar ve evlilik ger?ekle?ti. Evlilik tarihi olarak kesin olmamakla birlikte 1178, 1180 ve 1181 tarihleri ileri sürülmektedir. Temu?in B?rte ile evlendi?i zamanlarda Merkit kabilesinin büyük bir sald?r?s?na u?rad?. Bu sald?r?da Temu?in kendi can?n? ve karargah?n? kurtard??? halde henüz yeni evlendi?i e?i B?rte Merkitler taraf?ndan ka??r?ld?. Batakl?klar? yararak dü?man? a??r yenilgiye u?ratan Temu?in, kar?s?n? onlar?n elinden alamam?? ancak bu zafer ona ?ok büyük bir ün ve sayg?nl?k kazand?rm??t?. Temu?in'in do?umundan ?nce babas? Yesügey Bahad?r, Keraitlerin lideri Tu?rul ile karde?lik yemini etmi?ti. Temu?in, karde?i Kasar ve üvey karde?i Belgütay'? yan?na alarak yeni bir müttefik kazanmaya gitti. Ba?lar?na geleni Tu?rul'a anlatt?. ?nceden Temu?in'in babas? taraf?ndan yard?m g?rdü?ünü hat?rlayan Tu?rul Han, Temu?in'i korumas?na ald?. Tu?rul onu ?ok iyi kar??lad? ve kendisine evlad?m diye hitap etti. Tu?rul, Temu?in'in Cungar kabilesi ?efi Camuka'ya da u?ramalar?n? ve onlar?nda deste?ini almalar?n? s?yledi. ü? karde? Camuka'ya da giderek durumu anlatt?lar. Temu?in'in kan karde?i olan Camuka, kendi namusu gibi ?fkelendi ve Tu?rul'u verdi?i s?ze uyaca??n? teyit etti.

Merkitlere kar?? sava? haz?rl?klar? süratle tamamland?. Camuka toplanma b?lgesine ü? gün ?nce gelerek Temu?in'e haz?r olduklar?n? bildirmi? Tu?rul komutas?ndaki Keraitlerin de gelmesinden sonra sald?r?ya ba?land?. Sald?r? haberini alan Merkit kabileleri Selenge ?rma?? ak?nt?s? boyunca ka?m??lard?. Ama ?o?u büyük bask?nda avlanm??t?. Temu?in ilk gece bask?n?nda, B?rte'nin kurtar?ld???n? Camuka'ya bildirdi ve sald?r?y? yava?latt?.

Cuci'nin do?umu

Bu zaman?n sürpriz olaylar?ndan biri de, Merkitler elindeki tutsakl?ktan kurtulan Temu?in'in kar?s? B?rte'nin do?urmas? idi. Bu beklenmeyen bir ?ocuktu. Yeni do?an ?ocu?a, konuk anlam?na gelen Cuci ad?n? koydular. Cuci, B?rte'nin Merkitlerden kurtar?lmas?ndan 9 ay sonra do?du; b?ylece de babas?n?n kim oldu?u hakk?nda hep sorular? da beraberinde getirdi Cuci ileriki zamanlarda Temu?in'in en büyük o?lu olarak an?lacakt?. ?leride Temu?in'in ba?ka kad?nlardan da ?ocuklar? olacakt? ancak ilk kar?s? ve imparatori?esi B?rte'nin do?urduklar? Cuci, ?a?atay, ?geday ve Tuluy en sevdikleri oldu. Temu?in'in di?er e?lerinden olan ?ocuklar? onun yerini almaktan ayr? tutuldular.

Temu?in'e Ka?an ünvan?n?n verilmesi ve Camuka'n?n ba?kald?r???

1189'da toplanan bir kurultay karar? ile Temu?in'e Ka?an ünvan? verildi. Bu kurultayda Temu?in, te?kilat? i?in en güvenilen yak?nlar?ndan bir dan??ma meclisi olu?turmu?tur. Ancak 1189 kurultay? kararlar?n? herkes tan?mam??t?. Tatarlar bu d?nemde ?in'in s?n?r b?lgelerini ya?ma ediyor ve korku sa??yorlard?. Mo?ollar, Tatarlar?n b?lgelerinin ?tesinde ?inlilere en yak?n olanlard?.

Rakiplerin yenilmesi

1196'da Tatarlara kar?? yap?lan seferi anan Serven Khaalga yaz?t?

Kaynaklar Temüjin'in bozk?rlara d?nü?üyle ilgili olaylar konusunda hemfikir de?il. 1196 yaz?n?n ba?lar?nda Jin'in ??karlar?na ayk?r? davranmaya ba?layan Tatarlara kar?? Jin ile ortak bir sefere kat?ld?. ?dül olarak Jin ona, Jurchen'deki anlam? muhtemelen "yüzlerin komutan?" anlam?na gelen onursal cha-ut kuri ?dülünü verdi. Ayn? s?ralarda Tu?rul'a, gü?lü Naiman kabilesinin deste?iyle Tu?rul'un akrabalar?ndan biri taraf?ndan gasp edilen Kereit lordlu?unu geri alma konusunda yard?m etti. 1196'daki eylemler Temu?in'in bozk?rdaki konumunu temelden de?i?tirdi; her ne kadar s?zde hala Tu?rul'un tebaas? olsa da fiilen e?it müttefikti.

1198 y?l?nda Kuzey ?in'deki Kin Hanedan? Tatarlara kar?? Temu?in'den yard?m istedi. ?ünkü Tu?rul uluslararas? alanda tan?nan bir ki?ili?i ve onun Temu?in'e ile ittifak halinde olmas?yla Temu?in'in gücünü g?rmü?lerdi.

Temu?in de atalar? ile olan husumeti ve babas? Yesügey Bahad?r'? zehirleyerek ?ldürdükleri i?in Tatarlardan nefret ediyordu. Bunu f?rsat bilerek Tu?rul ile birlikte Tatarlar üzerine bir sefer ger?ekle?tirdi. ?nderleri ?ldürüldü, ülkeleri ve kamplar? ya?ma edildi. Fakat ?inliler Tatarlara kar?? zaferin tümünü Tu?rul'a atfettiler. ?inli general ona Mo?ollar?n Ong olarak dile getirdikleri “Wang” yani kral ünvan?n? verdi. Tu?rul art?k Wang-han olarak tan?nacakt?.

Temu?in'in gücünün artmas? kar??s?nda Temu?in'e ilk ba? kald?ran kan karde?i Camuka oldu. Tatarlar, Merkitler, Naymanlar, Oyradlar ve Taycutlar, Camuka'ya yak?nla?t? ve bir ittifak kurarak 1201 y?l?nda Camuka'y? Gur Han (evrensel lider) ünvan?yla liderleri yapt?lar.

Camuka'n?n karde?i Tai?ar'?n, Temu?in'in o?lu Cuci'nin sürüsünü ?ald??? i?in Cuci taraf?ndan ?ldürülmesi, Camuka'ya Temu?in üzerine sefere ??kma f?rsat?n? verdi.

Camuka'n?n ü? tümenlik gücüne kar?? Temu?in'in de ü? tümen kadar gücü bulunuyordu. Sava? s?ras?nda Camuka'n?n izledi?i strateji ile Temu?in tuza?a dü?mü? ve ok ya?muru alt?nda at?lan bir ok Temu?in'i ?skalayarak at?n?n boynuna saplanarak at?n?n ?lümüne neden oldu. Temu?in at?n? de?i?tirdikten sonra bu sefer ba?ka zehirli bir ok kendi boynuna isabet etti. Karde?i Ha?iun ile yetmi? kadar adam? da Camuka'n?n eline esir dü?tü.

Camuka, Dalan Baljut'taki zaferinin ard?ndan zalimce davrand?; iddiaya g?re yetmi? mahk?mu kaynayan kazanlar?n i?ine att?rarak feci bi?imde ?ldürttü ve kendisine kar?? ??kan liderlerin cesetlerini a?a??lad?. Yesügei'nin takip?isi Münglig ve o?ullar? da dahil olmak üzere bir dizi ho?nutsuz takip?i, sonu? olarak Temu?in'e s???nd?. Muhtemelen Temu?in'in yeni ke?fetti?i zenginlik de onlar? cezbetmi?ti.

Temu?in, daha ?nce bir ziyafette kendisini rahats?z eden ve Tatar seferine kat?lmay? reddeden itaatsiz Jurkin kabilesini bast?rmay? ba?ard?. Liderlerini infaz ettikten sonra, Belgutei'nin intikam amac?yla sahnelenen bir güre? ma??nda sembolik olarak ?nde gelen Jurkin'in s?rt?n? k?rmas?n? sa?lad?. Mo?ol adalet geleneklerine ayk?r? olan bu son olay, a??k?a onaylamayan yaln?zca Gizli Tarih'in yazar? taraf?ndan not edildi. Bu olaylar y. 1197'de meydana geldi.

Mo?ol ?mparatorlu?unu kurmak i?in Temu?in taraf?ndan birle?tirilen kabile y?netimleri

Temu?in'in karde?i Ha?iun'un ise ba??n? k?l?c? ile kesip, kellesini at?n?n kuyru?una ba?lad?. Ele ge?irdi?i ok?ular?n parmaklar?n? kestirip, izcilerin g?zlerine mil ?ektirdi. B?yle yaparak psikolojik olarak onlar? korkutmak istemi?ti. Yard?mc?s? Celme, Temu?in'in boynuna saplanan zehirli oku ??kararak yaray? emerek ate?ten yar? bayg?n bir bi?imde yatan Temu?in'in yaras?n? temizledi. Celme gece kar??da duran dü?man denklerinin aras?na giderek gizlice kaymak ?alarak Temu?in'i doyurdu getirdi. Temu?in, ger?ekten de do?du?u günden beri yan?nda olan yard?mc?s? Celme'nin iyili?ini hi? unutmam?? ve onu ileride general rütbesi ile ?düllendirmi?tir.

Temu?in eski sa?l???na yeniden kavu?tu?unda karde?inin ?lüm haberini al?nca herhangi bir tepki g?stermemi?tir. Bu da onun karde?inin ?lümüne ?ok üzülmedi?ine ya da art?k ?lümlere al??t???na yorumlanm??t?r. Ama intikam almak i?in iyice h?rslanm??t?r. Temu?in'in vuruldu?u halde ?lmemesi, onun askerleri aras?nda sayg?nl???n? daha da artt?rm?? ve bundan ruhsal bir gü? kazanarak Camuka'ya yeniden sald?rd?lar. Sonu?ta Camuka'n?n ordusunu da??ld?.

Sava? kazan?l?p Camuka ka?t?ktan sonra, zaman?nda Tayciutlardan ka?maya ?al???rken Temu?in'e yard?m eden Sorhan ?ira bir arkada?? ile Temu?in'in yan?na geldi. ?imdi ona kat?lmakta serbest idi. Temu?in, Sorhan ?ira'ya at?n? ?ldüren oku kimin att???n? g?rüp g?rmedi?ini sordu. Bu sorunun yan?t? Sorhan ?ira'n?n arkada?? Jirko'dan geldi. Oku atan kendisi idi. Temu?in kendisine neredeyse ?ldürecek olan bu dü?man sava???y? idam edebilirdi ama gen?, ya?am?n? kurtarm?? olan adam?n arkada?? idi. Jirko, her buyru?una boyun e?ece?ine ili?kin s?z verdi. E?er beni ?ldürürsen toprak par?as?nda ?ürüyüp giderim fakat merhamet g?sterirsen senin i?in da?lar? okyanuslar? a?ar?m dedi. Temu?in, onun dürüstlü?ünden etkilendi ve bu adam benim dostumdur diyerek yapt??? hareketin an?s?na ona yeni bir ad verdi. Bundan sonra ad? Cebe(ok?u) olacak ve ben onu okum olarak kullanaca??m dedi. Cebe'nin bir at? yoktu. Bir at istedi. Temu?in onun arzusunu yerine getirerek gen? Cebe'ye burun delikleri beyaz bir at verdi. Cebe ata binince bir yolunu bulup ka?t? ama daha sonra geri d?nerek Temu?in'e hizmet etmek arzusunda oldu?unu s?yledi. Gelecekte, Türkistan, ?ran ve Rusya'y? fethedecek olan Cebe Noyan i?te budur. Epeyce sonra Cebe, Karahitaylar ile sava? s?ras?nda Tiyan ?an yaylas?ndan ge?erken beyaz burunlu bin at toplayarak Cengiz Han'a arma?an ederek ya?am?n? bor?lu oldu?u bu olay? unutmam?? oldu?unu g?sterecekti.

Temu?in, Tatarlar'?n Camuka ile olan sava?ta onun taraf?nda olmas? Temu?in'e onlara güvenmemesi gerekti?ini g?stermi?ti. Tatarlara kar?? son darbeyi indirmek i?in 1202 y?l?nda yeniden harekete ge?ti.

Sefer sonucunda Tatarlar, Temu?in taraf?ndan yenilerek par?aland? ve bütün ba?l?lar? da di?er boylar aras?nda payla?t?r?ld?. Tatar han? Yeke?eren'in güzel k?z? tutsak dü?mü?tü. Temu?in, Yesujen adl? bu güzel Tatar k?z?n?n ni?anl?s?n? kendi g?zleri ?nünde ?ldürerek, ondan da güzel olan Yesui adl? ablas? ile evlendi. Temu?in'in bu e?ine ?iddetle a??k oldu?u belirtilmektedir.

Temu?in ile Tu?rul'un aras?n?n a??lmas?

Mo?ol istilas? ?ncesinde Avrasya

1203 y?l? ba?lar?nda Temu?in ve Tu?rul Han gü?lerini birle?tirerek Naymanlara kar?? sefere ??kt?lar. Naymanlar?n hükümdar? Buyruk Han bu gü? kar??s?nda dayanamayarak Altay Da?lar?na ?ekildi. Bir süre takipten sonra Temu?in'in gü?leri ona yeti?erek ve Buyruk Han'? ?ldürdüler. Ancak Tu?rul'un o?lu Sangum tam dü?mana tutsak dü?mek üzere iken Temu?in'in gü?leri taraf?ndan kurtar?l?nca Tu?rul, Temu?in'e o?lunun onun g?zetimine girmesini ?nerdi. Temu?in bununla da kalmay?p, en büyük o?lu Cuci'ye Tu?rul'un k?z?n? isterken Tu?rul'un o?lu Sangum'a kendi ailesinden bir k?z verece?ini s?yleyerek aralar?ndaki ba?? daha da gü?lendirmek istiyordu. Ancak Tu?rul'un o?lu Sangum kendisini daha üstün g?rdü?ünden bu ?neriyi reddetti. Temu?in bu durumu hi? ho? kar??lamad?. 1203 y?l?n?n bahar?nda Tu?rul'un o?lu Sangum babas?n? bir hile ile Temu?in'i ortadan kald?rmaya ikna etti. Bu s?rada yanlar?nda bulunan birisi Temu?in'den büyük ?dül alaca??n? dü?ünerek bunu gelen adamlar?na s?ylemi?ti. Bunu duyan Temu?in ve adamlar? hemen bulunduklar? yerden uzakla?t?lar. Her iki taraf?n ordular? sava?a haz?rlanm?? ve Temu?in'e Halalhalcit ??lünde Kerayitlerin geldi?i haberi ula?m??t?. Tu?rul ve Camuka birlikte idiler ve Tu?rul ya?l? oldu?u i?in ordunun komutas?n? Camuka'ya vermi?ti. Sava? sonunda Kerayitler teslim olmak zorunda kald?. Ancak ne Tu?rul ne de o?lu Sangum sava? alan?nda bulunamam??lard?. Sava? kazan?ld?ktan sonra Kerayit halk? boyun e?dirilmi? ve gruplara ayr?larak de?i?ik boylar?n aras?na da??t?lm??lard?r. Tu?rul ile o?lu müttefikleri olan Camuka'n?n ülkesine ka?m??lard?. Ancak Tu?rul bir karakol postas?n? Kerayit han? oldu?una ikna edemeyince onun taraf?ndan ?ldürüldü. O?lu Sangum ise seyisinin ihanetine u?rad?. Kar?s? seyise; alt?n elbiselerini giyerken, tatl? yemeklerini yerken iyiydi ?imdi onu nas?l terk edersin demesine kar??n, seyis Temu?in'in yan?na giderek ona Sangum'un bulundu?u yeri s?yledi. Ancak seyis umdu?unu bulamam??t?, Temu?in; kar?s?n? ?düllendiriniz, ?z han?na ihanet edenin ise kafas?n? kesiniz diyerek ihanet edenin cezas?z kalmayaca??n? g?sterdi.

Camuka’n?n yakalan??? ve infaz?

Camuka'n?n yan?ndakiler ile birlikte pek ?ok boy da Temu?in'in boyunduru?una girmi?lerdi. Camuka, Temu?in'in eline dü?mekten kurtulan Nayman ve Merkit gü?leri ile birle?erek Temu?in'e kar?? harekete ge?ti ancak ba?ar?l? olamad?. Nayman ve Merkitler bu bi?imde da??t?l?p tümüyle gü?süz duruma getirildikten sonra, onlarla birlikte Temu?in'e kar?? sava?an Camuka deste?ini yitirip yaln?zca be? yak?n arkada?? ile birlikte kald?. Ancak bu yak?n arkada?lar? onu satmaktan geri durmad?lar ve yemek yerken onu yakalay?p Temu?in'e teslim ettiler. B?yle yapmakla da t?pk? seyis gibi Temu?in'den büyük ?dül alacaklar?n? dü?ünmü?lerdi. Ancak Temu?in bütün ihanet edenlere ac?mad??? gibi onlara da ac?mam?? ve ?z hanlar?na ihanet edenleri bütün ku?aklar? ile yok edin emrini vererek onlar? infaz ettirdi. Gizli Tarih'e g?re, Temu?in Camuka'ya yeniden arkada? olmalar?n? ve yan?nda olmas?n? ?nerdi. Camuka bunu reddetti ve kendisinin bir asile yak???r bi?imde kan?n?n d?külmeden ?ldürülmesini, cesedinin yüksek bir yere g?mülerek sayg?dan yoksun edilmemesini rica etti. Temu?in'de senin ya?am?n? ba???lamak istedi?im halde bunu kabul etmiyorsun ?yleyse seni kendi arzuna g?re kan?n? ak?tmadan ?ldürtece?im dedi ve onun (boyun) kemikleri k?r?larak ?ldürülmesini emretti.

1206 kurultay? ve Temu?in'in Cengiz Han olu?u

Ana madde: Cengiz Han'?n yükseli?i

15. yüzy?ldan kalma bir Camiu't-Tevar?h el yazmas?nda g?sterildi?i gibi Temüjin'in Cengiz Han olarak ilan edilmesi. Yaklar?n veya atlar?n kuyruklar?ndan yap?lm?? bir bayrak olan tu? sa?dad?r; Burada resimde g?rülen beyaz tu? bar???, siyah tuq ise sava?? temsil eder.

Geleneksel Mo?ol alfabesi ile "Cengiz Han"

Tu?rul ile Camuka'n?n ortadan kald?r?lmas? ve Temu?in'in Merkitler'i, Naymanlar'?, Keraitler'i, Tatarlar'? ve di?er kü?ük boylar? liderli?i alt?nda birle?tirmesi onu Orta Asya bozk?rlar?ndaki tek gü? durumuna getirdi. 1206 y?l?n?n ilkbahar?nda Onon ?rma??n?n kaynaklar?nda, kendisine ba?lanm?? olan bütün boylar? bir araya getirerek büyük bir kurultay toplad?. Tüm g??ebe konfederasyonlar? birle?tiren Temu?in tek bir ulus yaratt? ve bu ulusa “Mo?ol Ulusu” ad?n? verdi. Art?k o Mo?ollar?n salt efendisi idi. 1206 kurultay?n?n en ?nemli karar? Temu?in'in daha ?nce ald??? “Ka?an” san?na ek olarak “Cengiz” san?n? almas?d?r. Bu tarihten sonra kendisine “Cengiz Ka?an” ya da “Cengiz Han” diye s?ylenmesini istemi?tir. Asl?nda bu o d?nemin s?yleyi?i ile “?inngiz Kan” bi?iminde idi. Temu?in bu s?rada 44 ya??nda bulunuyordu. Mo?ol toplumu, Cengiz Han'dan ?nce ?rgütsüzdü. 1206 kurultay?nda devletin ordu ve toplumsal ?rgütü düzenlendi. Cengiz Han kurultayda Mukhulai'? ba? yard?mc?s?, süvari birliklerinin ba??ndaki Bugur?i'yi de dan??man? olarak atad?. Celme ve Subutay karde?leri ise binba?? olarak atad?. Tayciutlardan ka?t??? s?rada kendisini kurtaran Sorhan ?ira, her iki o?lu gibi Cengiz Han'?n yaveri ve ok ta??y?c?s? oldu. Bu atamalar g??ebe imparatorlu?un y?netiminde büyük de?i?iklilere damgas?n? vurdu. Mo?ol birli?i ge?mi?te boy rekabetlerinden büyük zarar g?rmü?tü. Cengiz Han ?imdi atayaca?? ki?ileri boy hiyerar?isine g?re de?il liyakate g?re belirleyecekti. Anahtar s?zcük ise i?ten ba?l?l?k idi. Sorhan ?ira ve o?ullar? hi?likten y?neticili?e gelmi? tek ?rnek de?illerdi. ?obanlar, marangozlar vb. ayn? haklara sahipti. Celme ve Subutay birer demircinin o?ullar? idi. Subutay, stratejik zekas?ndan dolay? Cengiz Han'?n ailesinden olmadan Cengiz Han'a en yak?n ad durumuna gelmi?tir. Cengiz Han kendisi ile ayn? yolda yürüyen herkese kar??l???n? fazlas? ile vermi? ve bundan sonra yeni koruma ve g?zetim birli?inin olu?turulmad? i?in ?al??malara ba?lam??t?r. Cengiz Han, ordusunu g??ebelerin yüzy?llardan beri kulland??? onluk sisteme g?re düzenlemeye ba?lad?. On askerlik birim arban, yüz askerlik birim jagun, bin askerlik birim minghan, on bin askerlik birim ise tümen olarak adland?r?lm??t?. Asker? yararlar?n?n yan? s?ra, onluk sistemin kullan?lmas?n?n temel nedeni, Cengiz Han'?n, gü?lü asker? birimler kurarak askerlerin kendi boylar?na de?il de, bu birimlere ?zellikle minghan düzeyinde ba?l?l?k duymas?n? istemesiydi. Cengiz Han, ayn? dü?ünceyle 1206 y?l?nda haz?r bulunan 10.000'e ula?an keshig ad?ndaki muhaf?z birli?ini kurdu. Geni?leyen imparatorlu?a komutan ve y?netici yeti?tiren ve Cengiz Han'a i?ten ba?l?l??? ?n planda tutan keshig'e kat?labilmek büyük bir onurdu. Boylara duyulan i?ten ba?l?l??? kendisine y?nlendirmeyi ba?arabilmesi, Cengiz Han'?n yetene?inin di?er bir g?stergesiydi.

Gücün birle?mesi (1206–1210)

Cengiz, han se?ilirken ?aman K?k?ü onun lehine bir hayli kehanette bulunarak bir?ok boy y?neticisinin oyunu da etkilemi?ti. K?k?ü, Cengiz Han'?n babas? Yesügey ve annesi H?elin'in güvenilir adam? olan ?aman Münglik'in o?lu idi. Kerayitler ile olan sava??nda Tu?rul'un o?lu Sengün taraf?ndan haz?rlanm?? olan tuzak ile ilgili Cengiz Han'? zaman?nda uyaran yine Münglik olmu?tur. K?k?ü'nün babas? ya?l? ve bilge Münglik Cengiz Han'?n ya?am?nda ?ok ?nemli bir rol oynam?? ve sonunda Cengiz Han'?n dul annesi H?elin ile evlenmi?ti. 1206 kurultay?nda K?k?ü, Ulu G?k Tengri'nin Cengiz Han'a evrenin ka?anl???n? verdi?ini ilan etmi?ti. Bu g?ksel onay Cengiz Han'a otoritesinin temelini sa?lam??t?. Bu nedenle K?k?ü'nün Cengiz Han'?n nazar?nda ayr? bir yeri vard?. Mo?ollar?n Gizli Tarihi'ne g?re K?k?ü ve karde?lerinin de?i?ik boylardan olu?an ve henüz Cengiz Han'n?n egemenli?ini tan?mayan topluluklar? kendi etraflar?na toplamaya ba?lad?klar?ndan s?z etmektedir. ?aman K?k?ü, Cengiz Han'a iktidar?n?n temellerini atmas?na yard?mc? olmu?tu. Ancak hem sihirli gücü ve hem de imparatorluk ailesi i?inde babas? Münglik'in durumundan dolay? kendisinin dokunulmaz oldu?unu sanarak ?ok ge?meden küstah?a davranmaya, do?aüstü etkisinden yararlanarak Cengiz Han'? ve imparatorlu?u y?netmeye kalk??m??t?. Cengiz Han'?n karde?i Kasar ile kavga etmi?ti bu nedenle Kasar'? yok etmek ere?iyle Han'a ruh bana G?k Tengri'nin bir buyru?unu esinletti, ?nce Temü?in hüküm sürecek ve ondan sonra Kasar gelecek, Kasar'? yok etmezsen tehlikedesin diyerek Cengiz Han'?n ruhunda karde?i Kasar i?in ku?ku uyand?rm??t?. Kasar, Cengiz Han'?n gazab?ndan annesi H?elin sayesinde kurtulmu?tu. K?k?ü Cengiz Han'?n en kü?ük karde?i Temüge O?igin ile de bozu?mu? ve ona herkesin i?inde hakaret etmi?ti. Cengiz Han'?n kar?s? B?rte kocas?n? uyarm??t?. Bu kez Cengiz Han durumu anlam?? ve Temüge'ye ?amandan kurtulmas? i?in izin vermi?ti. Temüge taraf?ndan g?revlendirilmi? ü? muhaf?z K?k?ü'yü kan?n? d?kmeden bel kemi?ini k?rarak ?ldürdüler. K?k?ü'nün ortadan kald?r?lmas? Cengiz Han imparatorlu?unun dini temel üzerine kurulmayaca??n?n habercisiydi.

Eski Uygur alfabesiyle yaz?lan Kutadgu Bilig yap?t? sa?dan sola yaz?lm??t?

Bir Uygur prenses betimlemesi

Mo?ol ?mparatorlu?u bir devlet olarak ger?ek olu?umunu ancak Uygurlar?n tam kat?l?m? ile sa?lam??t?r. Mo?ol ?mparatorlu?unun ilk ??retmenleri ve ilk memurlar? Uygurlar olmu?tur. Uygular, yerle?ik ya?ama ge?mi?ler, edebiyat, sanat a??s?ndan oldu?u kadar ticaret a?s?ndan da parlak bir uygarl??a sahiplerdi. Bu nedenle bir devlet y?netimi i?in ne gerekiyorsa onu biliyor ve uyguluyorlard?. Cengiz Han, Naymanlara kar?? sava?? s?ras?nda tutsak ald??? bir Uygur mühürdar? yard?m?yla Uygurlar?n damga ve yaz? kulland???n? g?rünce, Uygur damgac?s?n? emirlerini yazmas? i?in g?revlendirdi ve damga bast?ktan sonra korumas? i?in emanet etti. Bunun ?tesinde Cengiz Han, yazabilmenin ne kadar ?nemli oldu?unu g?rmü?tü. Uygurlar?n kendilerine ili?kin bir abece'leri vard?. Yüzy?llardan beri geli?en bu yaz? hemen Cengiz Han taraf?ndan benimsendi ve Cengiz Han, Uygur damgac?s?ndam bu yaz?y? Mo?olca i?in uyarlamas?n? ve d?rt o?luna da bu yaz?y? ??retmesini istedi. Bu konuda aile i?inde ba?lat?lan e?itim ile Uygur yaz?s? sonras?nda tüm Mo?ol ?mparatorlu?u'nda kullan?lmaya ba?land?. Mo?ollar'?n Uygurlar?n kültürüne olan ilgileri Uygurlar ve Mo?ollar aras?ndaki kar??l?kl? bir ?ekime yol a?t? ve Uygur hükümdar? Bar?uk, Cengiz Han'? kutlamak i?in el?ilerini yollad?. Cengiz Han da bunun kar??l???nda onu Karakurum'a davet etti. Uygur hükümdar? Bar?uk de?erli mücevher ve kuma?larla Cengiz Han'?n huzuruna geldi?inde g?rkemli bir bi?imde kar??land?. Cengiz Han k?z? Altun Beki'yi onunla evlendirildi. B?ylece Uygurlar ile Cengiz Han aras?nda bir akrabal?k kurulmu? oldu.

Uygur yaz? sisteminin kullan?lmaya ba?lamas?ndan sonra Uygur okulunun ilk mezunu, asl? bir Tatar olan Cengiz Han'?n evlatl??? ?iki Noyan idi. Cengiz Han, onu yasalar?n? ve de?erlerini yaz?ya ge?irmesi i?in g?revlendirdi ve onlar? mavi bir defterin beyaz sayfalar?na kaydettirdi. ??te ?iki Noyan'?n bu defteri Cengiz Han ?ldükten sonra dahi ?in'den Do?u Avrupa'ya kadar bir?ok uludun y?netilmesine rehberlik eden ünlü Yasa idi. 33 defterden olu?tu?u, ?ok hacimli oldu?u i?in bir deve üzerinde ta??nd??? ve devlet hazinesinde korundu?u kabul edilen Cengiz Han Yasas?, ilerleyen d?nemlerde de geli?tirilmi?tir. Cengiz Han, Yasan?n emirlerini uygulamaya o?lu ?a?atay'? vekil b?rakt?. ?a?atay sert idi ve yasay? harfi harfine uygulard?. Bu yasalar ?ylesine sert uygulan?yordu ki, “Cengiz ülkesinde bakire bir k?z ba??nda alt?ndan bir ta? ile ülkenin bir ucundan di?er ucuna en ufak bir tacize u?ramadan giderdi.” denilirdi. Yasa kapsam?nda zinan?n, e?cinselli?in, kasten yalan s?yleyenin, sihirbazl?kla u?ra?an?n, ormanlar? yakan?n ve suyu kirletenlerin cezas?n?n idam oldu?u, alkol kullanan ki?i e?er b?rakam?yorsa bir ay i?inde yaln?zca ü? kez sarho? olabilmesi, bütün dinlere e?it olarak sayg? g?sterilmesi ve herhangi bir inanc?n anlay?? ve g?rü?ünün üstün tutulmamas?, bütün yoksullar?n, din bilgelerinin, hekimlerin, bilginlerin ve Tanr?ya adanm?? tap?naklar?n vergiden ayr? tutulmas? gibi kurallar yer almaktayd?. Daha ?ok asker? ve hukuksal i?erikli olan bu Yasa'n?n orijinal metni günümüze gelmemi?tir. Yasa'n?n i?eri?i 14. Yüzy?l Arap seyyahlar?, 13. Yüzy?l Ermeni tarih?ileri ve 15. Yüzy?l ?ranl? tarih?ilerin yap?tlar? sayesinde bilinmektedir.

Kurultay'dan bir süre sonra Cengiz Han 1207'de kuzeydeki ormanc? boylar? egemenli?i alt?na almas? i?in en büyük o?lu Cuci'yi, ordusunun sa? kanad?n? vererek g?revlendirdi. Cuci burada diplomatik yetenek ile iyi bir y?ntem sergileyerek orman halklar?n?, Sibirya'n?n güneyini ve K?rg?zlar? kendine ba?layarak geri d?ndü.

Kuzey ?in'deki Bat? Xia ve Jin üzerine sefer

Mo?ollar ile ?inliler aras?ndaki sava?? betimleyen minyatür. Re??düdd?n'in, Cami’üt-Tevarih adl? yap?t?ndan.

Jin ve Song Hanedan?

?i ?ialara kar?? sava??n ba?lang?c?

Cengiz Han zaman?nda bugünkü ?in sahas?nda ü? devlet vard?. Kansu dolay?nda Tangut Krall??? olarak bilinen Bat? ?ia veya ?i ?ia hanedan?, kuzeyde Jin hanedan? ve güneyde Sung hanedan? bulunuyordu. Cengiz Han, Mo?ollar?n ezeli dü?man? Jin hanedan? üzerine bir sefer yapmadan ?nce büyük bir sefer i?in kaynak elde etmek hem de Jin ile olas? bir ittifak?n ?nüne ge?mek i?in ilk olarak Tangut Krall??? olarak bilinen Bat? Xia hanedan? üzerine bir sefer ger?ekle?tirdi. Kansu b?lgesinde ya?ayan Tibet ?rk?ndan ve Budist dininden olan Tangutlarla olan sava??, Cengiz Han'?n yerle?ik ve uygar bir ulusa kar?? yapt??? ilk sefer oldu. 1205'te ger?ekle?tirilen ilk bask?n kü?ük düzeyde olmu? ve birka? tutsak almakla yetinilmi?ti.

13. yüzy?l?n ba?lar?nda Do?u ve Orta Asya devletleri

1207'de ger?ekle?tirilen seferde Cengiz Han, Tangutlar?n ?nemli kentlerinden Vulahay'? ku?att?. A?amad?klar? surlar?n ?nüne yerle?mi? olan Mo?ollar, Tangutlara kentin tüm kedileri ve ku?lar? kar??l???nda ku?atmay? kald?rmay? ?nerdi. Bu denli ?nemsiz bir ko?ul kar??s?nda ?a??ran Tangutlar, bunu yerine getirdi. Fakat Mo?ollar kedilerin kuyruklar?na ve ku?lar?n bacaklar?na k?t?k par?alar? ba?lam??t?. Ate?e verip hayvanlar? sald?lar. Korkmu? ve alevler i?erisindeki hayvanlar hemen yuvalar? ve sepetlerine d?nüp ambar ve mahzenleri ate?e verdiler. Sava? tam anlam?yla 1209 y?l?nda ba?lad?. Tangut kral?, Mo?ol ordusu kar??s?na veliaht prensi ??kard? ancak prens yenildi. B?ylece Vulahay olduk?a tuhaf bir kurnazl?k sayesinde ele ge?irilmi? oldu. 1209 y?l?nda Tangutlar?n ba?kenti günümüz Ningsia's? ku?at?ld?. Cengiz Han, Sar? Irmak'?n ak?nt?s?n? ta??rmak i?in y?nünü de?i?tirmeye kalkt?, ancak ele ge?irdi?i tutsak y???nlar?na ?rma?a dayanacak bir bent yapt?rmay? ba?aramad?. Sonbahar ya?murlar?, ta?k?nlar? büyüttü ve bendi sürükledi. Mo?ol kamp?n? su bast?. Ku?atmay? kald?rmak gerekiyordu. Ancak bir di?er yandan Mo?ol ordusu k?rsal b?lgeleri talan ediyordu. Tangut kral? bar?? istemeyi ye?ledi. K?z? ?aka'y? Cengiz Han'a vererek onun sa? kolu olmak istedi?ini bildirdi. Tangut kral? Li An-?u an gereksinimleri olursa Mo?ollara yard?m etmek i?in süvari birlikleri yollayaca??na s?z verdi. Bunun yan? s?ra develer, av ?ahinleri, yün ve ipekli kuma?lardan olu?an basit bir hara? vermekle yetindi. Cengiz Han ?imdilik büyük Jin seferinden ?nce Tangutlar? kendine boyun e?dirmi? oldu.

Jin’e kar?? sefer (1211–1215)

Ana madde: Kin Hanedan?’n?n Mo?ollar taraf?ndan istilas?

14. yüzy?l Fars?a el yazmalar?ndan Mo?ol-Jin ?at??ma tasvirleri. üstten: Yehuling Muharebesi (1211); Mo?ol ve Jin süvarileri aras?nda bir ?at??ma; Cengiz, 1215'te Zhongdu'yu ele ge?irdikten sonra ?ehre giriyor.

Wanyan Yongji, 1209'da Jin taht?n? gasp etti. Daha ?nce bozk?r s?n?r?nda g?rev yapm??t? ve Cengiz ondan pek ho?lanm?yordu.

Kuzey ?in'deki Jin Hanedan?na kar?? sava? ilan?

Mo?ol yurtlar?nda hi? kimse Pekin saray?nda Cengiz Han'?n büyük dedesi Ambakay Han'?n u?rad??? i?kence ve a?a??lamay? unutmam??t?. Mo?ollar yüzy?llard?r Kuzey ?in'de egemenlik süren Jin Hanedan? hükümdarlar?na, hanedan?n ad? olan Jin s?zcü?ü ?ince alt?n demek oldu?undan Alt?n Han demekteydiler. Cengiz Han gen?li?inde Tu?rul ile birlikte Tatarlar ile sava??rken Jinler ile birle?ti?inden beri onlar taraf?ndan kendilerine ba?l? bir hükümdar olarak g?rülüyor ve onlara hara? ?düyordu. ?imdi hem Tu?rul hem de bu ba?l?l?k anla?mas?n?n yap?ld??? Jin ?mparatoru ya?amda olmad??? i?in Cengiz Han kendini ba??ml?l?ktan ?zgür b?rak?lm?? kabul etti. ?in memuruna hara? vermeyi reddeden Cengiz Han, protokol gere?i el?iyi diz ??kerek kar??lamas? gerekirken diz ??kmeyi reddedip eskiden vermekte oldu?u harac? vermedi. ?mparator Wanyan Yongji bunu haber ald???nda, ?ylesine sinirlendi ki Mo?ol el?isini idam ettirdi. Mo?ollar ile Jin hanedan? aras?ndaki gerginlikler t?rmanmaya ba?lad?. Cengiz Han ?in'e kar?? sefer karar? vermeden ?nce kurultay? toplayarak komutanlara ve ileri gelenlere dan??arak sava? karar? al?nd?. Mart 1211'de, Mo?ollar, Jin hanedan?na kar?? bir sefer i?in 90.000 asker toplam??t?. Bu durum Mo?olistan'daki üslerini korumak i?in yaln?zca yakla??k 2.000 ki?inin geride kalmas?na neden olmu?tur. Bu, Mo?ol gü?lerinin %90'?ndan ?o?unun sefer i?in harekete ge?irildi?i anlam?na geliyordu. Sefere ba?lamadan ?nce, Cengiz Han, Mo?ollar? zaferle kutsamak i?in G?k Tengri'ye dua etti ve 1146 y?l?nda Jin ?mparatoru Xizong emriyle ?arm?ha gerilen atalar?ndan Ambagay'?n intikam?n? almak i?in simgesel bir yemin etti.

Yehuling Sava??

Ana madde: Yehuling Muharebesi

1211 y?l?n?n ilkbahar?nda Mukhulai, Cebe ve Subutay komutas?ndaki ola?anüstü ordunun arkas?nda oldu?u 30 bin ki?ilik ?ncü birlik k?sa sürede ?in s?n?r?na dayanm??t?. ?in Seddi'ne hi?bir zorlukla kar??la?madan yakla?t?lar. Jin ordusunun komutan? Wanyan Chengyu'nun amac?, Yehuling'deki da?l?k araziyi Mo?ol süvarilerini engellemek i?in kullanmakt?. ?in ordusu Mo?ol ordusundan daha kalabal?k ve silahlanm?? durumdayd?. Khitan k?kenli bir yetkili olan Shimo Ming'an'? Cengiz Han'la tan??mak ve bar?? g?rü?melerine ba?lamak i?in g?nderdi. Bununla birlikte, Cengiz Han, Shimo Ming'an'? kendi taraf?na ?ekmeyi ba?ard?. Shimo Ming'an, Jin ordusu hakk?nda Mo?ollara askeri gizli bilgi sa?lad?. Cengiz Han, General Mukhulai ?nderli?inde sürpriz bir süvari ak?n? ba?latt?. Sava?tan ?nce Mukhulai Cengiz Han'a s?z verdi: "Jin ordusunu yenemezsem canl? olarak geri d?nmeyece?im!" Moral gücü yüksek olan Mo?ollar, Jin gü?lerini yenerek Wanyan Chengyu'nun ana karargah?na do?ru sava?t?. Sonunda, Jin ordusu da??n?k duruma geldi, moralini yitirdi ve par?alanmaya ba?lad?. 300.000 ki?ilik gü?lü Jin Ordusu yok edildi. Bu sava? 1211 A?ustos'unda ger?ekle?ti. Bu o kadar korkun? bir sava?t? ki topra??n üzeri cesetlerle doldu. Buradan dokuz y?l sonra ge?en Taoist rahip ?ang ?un sonsuzlu?a uzanan beyazla?m?? insan kemiklerini seyretti?ini aktar?r. Wanyan Chengyu, Yehuling Muharebesi'nden sonra da??lm?? Jin gü?lerini toplad? ve Huihe Kalesi'nde bir araya geldi. Bununla birlikte, 12 Ekim 1211'de Mo?ol gü?lerini izleyerek sald?r?ya ge?ti. Mo?ollar, Jin gü?lerini h?zla ku?att? ve ü? gün boyunca ye?in bir sava?a girdiler. Cengiz Han kendisinin y?netti?i 3.000 atl?yla bir süvari ak?n? ba?lat?rken kalan Mo?ol gü?leri ise geride kald?. Wanyan Chengyu zorlukla ya?amda kald? ancak tüm Jin ordusu yok edildi. Yehuling Sava??, Jin hanedan?na 950.000 askerinin yar?s?na mal oldu. Yakla??k olarak on Jin kenti Mo?ollar taraf?ndan ya?maland?. Yehuling Sava??'ndan sonra, Jin imparatoru Wanyan Yongji, Pekin'de generali Hushahu taraf?ndan düzenlenen bir suikaste kurban gitti. Cengiz Han'?n en parlak komutanlar?ndan bir di?eri olan Cebe Noyan, ?in Seddinin ?evresinden dola?arak donmu? Liao Irmak'?n? ge?ip Man?urya'n?n güneyindeki Mukden'i (bugünkü ad? ile Shenyang) ele ge?irdi. 2 ?ubat 1212'de elde edilen bu zaferden sonra Man?urya'daki Liao hanedan? Jin'den ayr?larak Cengiz Han'a ba?l? bir prenslik durumuna getirildi. Cengiz Han, Cebe'nin ba?ar?s?ndan ?ok memnun oldu ve beklemeye ?ekildi. 1212 y?l?, ?in ?mparatoruna kar?? isyanlar y?l? oldu ve Cengiz'in casuslar? taraf?ndan ülkede adeta bir i? sava? ??kar?lmas? ba?ar?ld?. Pekin politik karga?alarla sars?l?yordu. Cengiz Han, casus ?rgütü sayesinde fethedece?i ülkenin kar??t adamlar?n?, ho?nutsuzlar? kendi hizmetine almaya u?ra??rd?. Ve onlara ganimetten pay ve yüksek g?revler s?zü verirdi. ?in ordusunda bulunan Ongut, Kongrat ve Tatar boylar? saf de?i?tirerek soyda?lar? olan Mo?ollar?n taraf?na ge?tiler. ?in Seddi'nin neredeyse bütün kap?lar? ihanet edenler taraf?ndan a??lm??t?. Bu nedenle Mo?ol ordusu h?zl? bir bi?imde ?in Seddi'ni a?t?.

Pekin'in fethi

Cengiz Han'?n Pekin'e giri?i. Re??düdd?n'in Cami’üt-Tevarih adl? yap?t?ndan.

1212 y?l?n?n sonbahar?nda Cengiz Han, Pekin'e bir sald?r? düzenleme karar? alm?? ancak bir ?arp??ma s?ras?nda ok ile yaralan?nca sald?r?ya ara verilmi?ti. Ertesi y?l tekrar Pekin'e giden ge?idin üzerindeki iki kaleye sald?r? düzenlenerek geri d?nüldü. ?in gü?leri Mo?ol ordusunun ge?ece?i yollara atlar? yaralamak amac? ile d?rt taraf?nda ?ivi olan toplar serpi?tirmi?lerdi. Cebe ve Sübedey kaleleri teslim almak i?in epey u?ra?m??lar ve sonu?ta Pekin yolunu yeniden a?may? ba?arm??lard?r. 1214'te Cengiz Han ü? ordusunu ?in ba?kenti Pekin duvarlar? ?nüne y??d?. Pekin ku?atmas? 1214 y?l?n?n ilkbahar?na kadar yakla??k bir y?l sürmü?tü. Ancak Mo?ollar?n sava?ta en geri olduklar? konu ku?atmayd?. Sorunun ?neminin fark?na varan Cengiz Han atl?lar? ile orada kalamazd?. K?? Mo?ollar i?in olduk?a zor ko?ullar alt?nda ge?mi? salg?n hastal?klar ve k?tl?k ya?anm??t?. Kent halk?n?n da durumu hi? iyi de?ildi. Cengiz Han ?aresizlik i?erisinde ne yapaca??n? dü?ünüp, geri d?nmeye niyetlenirken, ?in imparatorundan bar?? ?nerisi geldi. ?mparator, alt?n, gümü?, ipekle bunlar?n yan? s?ra be? yüz o?lan, be? yüz k?z ve ü? bin at verdi ve on bin top kuma? verdi Ayr?ca k?z? Ki-Kuo'yu da Cengiz Han ile evlendirdi. Cengiz Han, imparatorun verdiklerini kabul eder gibi g?rünüp Karakurum'a geri d?nünce Pekin saray? bir an kurtuldu?unu sanarak rahat nefes ald?. Bu ?in seferi, Cengiz Han'?n bu güne kadar en ?apl? ve getirisi en ?ok olan seferi niteli?indeydi. ?imdi dünyan?n belki en zengin ülkesinin ?ok büyük bir k?sm? ?ok k?sa sürede ele ge?irilmi?ti. Ancak ?in'i ger?ekten ele ge?irmek i?in Pekin'i ele ge?irmek gerekiyordu. Cengiz Han bir y?l ?nceki Pekin ku?atmas?nda ?in y?ntemi bu sa?lamla?t?r?lm?? kenti atl? birliklerden kurulu g??ebe ordusu ile düzenli bir ku?atma ile ele ge?iremeyece?ini anlam??t?. Bu nedenle ?inli istihkamc?lar? ordusuna ald?. Bu istihkamc?lar, Mo?ollara ?in manc?n?klar?n? kullanmay? ??retti; ?in manc?n?klar?n?n hafif olanlar?n?n kolunu kurabilmek i?in 40, a??r olanlar? i?in ise 100 ki?i gerekiyordu. Manc?n?klar?n menzili 100-150 metreydi, att?klar? ta?lar ise kü?üktü 1-13 kilo aras?. Art?k Pekin'in bur?lar?n? nas?l zorlayacaklar?n? biliyordu. Cengiz Han, kenti dü?ürebilmek i?in tutsak edilen ?inli mühendislerden yararlanma yoluna gitmi?ti. Hareketli sald?r? kuleleri haz?rlanm??t?. Manc?n?klar ile ordunun gücü daha da peki?tirilmi?ti.

Haziran 1214'te imparator Pekin'i b?rak?p Sar? Irmak'?n ?tesine Kai-fong kentine ?ekildi. Ne var ki bu durum halk?n?n g?zünde bir ka???t?. Pekin'deki devlete ili?kin belgeler ile maddi varl?klar 3 bin deve ve 300 araba ile Sar? Irmak'?n ?tesindeki güvenli b?lgeye ta??nmaya ba?lanm??t?r. Ancak imparatorlu?un i?erisindeki Man?urya'dan gelen 2000 Hitay askeri atalar?ndan kalan topraklardan ayr?lmak istemediler ve Pekin'den 50 km uzakla?t?ktan sonra ba?kald?rd?lar. Cengiz Han'a da bir haber g?ndererek onun emrine girmek istediklerini s?ylediler. Cengiz Han, Jin imparatorunun bu ta??nma karar?n?; "s?züme güvenmedi, beni aldatmak i?in bar?? yapt?" diye yorumlayarak terk edilen Pekin'in gü?süz kald???n? dü?ünüp buraya yeniden sefer düzenleme karar? ald?. ?imdi daha haz?r durumda olan ordusu ile Mart 1215'te Pekin surlar?na dayand?. Pekin hücumunu Mukhulai y?netmekte idi. Subutay, Mukhulai'?n ordusunun bir kanad?n? koruyordu. Zaman?n kendileri ??kar?na oldu?unu biliyordu. Ku?atma aylardan beri sürmesine kar??n, surlar?n üzerinde tam donan?ml? ?in askerleri sava?mak i?in bekliyordu. 9 ay süren ku?atma boyunca yiyecek s?k?nt?s? ?eken Pekinliler aras?nda yamyaml?k yapanlar bile olmu?tu. ?in askerleri duvarlara t?rmanmaya ?al??an Mo?ol askerlerinin üzerine ok ya?d?r?yorlard?. Sald?r?n?n en ?nemli an?nda Cengiz Han, ?inli tutsaklar? sava? arabalar? ile surlara do?ru sürdü. Cengiz Han ald??? binlerce tutsa?? sald?r?larda en ?nde sava?maya zorlad?. ?imdi ?in askerleri, arabalar? itmekte olan ?inli tutsaklar? okluyordu. Sonras?nda, a??r ta? gülleri atan manc?n?klar harekete ge?mi?ti. Büyük ta?lar, Pekin kentinin duvarlar?n? par?al?yordu. ?inliler de bu arada bo? durmuyordu. ?leri teknikleri kullanarak ürettikleri, petrol ve de?i?ik kimyasal maddelerden yapm?? olduklar? yang?n bombalar?n? Mo?ollar?n üzerine at?yordu. Cengiz Han. Durumun zorlu?unun fark?na varm?? ve askerlerine, bedeli ne olursa olsun, surlardan gedik a??larak kentin i?ine girilmesi emrini vermi?ti. ?inli tutsaklar kentin surlar?na uzun merdivenleri dayamay? ba?ard???nda, ku?atma alt?ndakiler surlar?n alt?nda k?zg?n ya?larda kavurduklar? y???nlar?n kendi akrabalar? olduklar?n? fark ettiklerinde onlara kar?? dayanmaya dayanamay?p teslim oldular. Bu s?rada Surlarda gedikler a??lm??t? ve Mo?ol askerleri gediklerden, kentin i?ine s?zmay? ba?ar?yordu. Mo?ollar kentin surlar?na kendi bayraklar?n? dikmeye ba?lad???nda, bayraklar? g?ren ?inli komutanlar utan?lar?ndan kendilerini ?ldürmeye ba?lam??lard?. Art?k zaferinden emin olan Cengiz Han at?n? kentin sokaklar?ndan sürerek, kent merkezine ilerliyordu. Mo?ollar, kentte insanl?k tarihinin en büyük ya?malar?ndan birine bu bi?imde ba?lam??t?. Bat?l? kaynaklarda; o donemde kentte bulunan Bat?l? diplomatlar ve gezginlerin tan?kl??? ile ?unlar yazacakt?r:

Kemikten olu?mu? da?lar yükseliyordu kentin meydanlar?nda, sokaklardan nehir gibi kan ak?yordu. Her yer kanla ?slanm??, sokaklar kaygan hale gelmi?ti. ?nsanlar?n eti sokaklarda parampar?a ediliyordu.

Mukhulai, Pekin'de hazine ve cephane nam?na ne varsa toplatarak Cengiz Han'a g?nderdi. Cengiz Han, kendisine meydan okuyan Pekin kentine vah?ice bir ceza vermi?ti. Art?k bütün dünyan?n ba?kentleri ?in'de olanlarla yak?ndan ilgilenmeye ba?lam??t?. Harezm?ah hükümdar? Sultan Alaaddin Muhammed Harezm?ah, kendi ideali olan ?in'in, Mo?ollar?n eline ge?mesine inanamad?. Haberin do?rulu?unu tetkik ettirmek i?in Seyyid Behaedd?n-i Raz?'nin idaresinde bir heyeti ?in'e g?nderdi. Harezm?ah el?ileri ?in hududuna vard?klar? zaman, ?ok uzak mesafeden bembeyaz bir y???n g?rdüler. ?nce bunu karla kapl? bir tepe zannettiler. Yerli halktan, burada bir tepe olmad???n?, Cengiz askerlerinin ?ldürdü?ü ?inlilerin kemikleri oldu?unu ??rendiler. Bir müddet gittikten sonra topra?? insan kan?ndan simsiyah kesilmi? bir b?lgeye geldiler. Bu siyahl?k kilometrelerce devam ediyordu. Pekin'e vard?klar?nda kale bur?lar?n?n dibinde bulunan kemik y???nlar?n?n da, Cengiz'in Pekin'i ele ge?irdi?i zaman, zalim Mo?ol askerinin eline dü?memek i?in kendilerini bur?lardan atarak ?len yirmi bin bakire k?za ait oldu?unu ??rendiler.

?in'in fethinin devam? ve y?netim i?lerinin Mukhulai'a devredilmesi

Pekin'in fethinin ard?ndan Mukhulai ve Cengiz'in karde?i Kasara ba?tan ba?a tüm Man?urya'y? ge?tiler ve güneye do?ru ilerlediler. Mukhulai kusursuz planlama yetene?i ile Cengiz Han'?n en büyük komutanlar?ndan biriydi. Man?urya'da Liao'nun ba?kenti Pei Ching'i hi? al???lmad?k bir bi?imde ele ge?irdi. Mukhali, Yesen adl? hem ?ince hem de yerel Türk dillerini bilen bir Mo?ol subay?n? g?revlendirerek kentin y?netimini devralmak i?in gelen yeni Jin komutan?n? tuza?a dü?ürmek i?in g?revlendirdi. Yesen adl? casus Jin komutan?n?n belgelerini alarak korumalara yeni gelen general oldu?una inand?rd?. Daha sonra kentin yeni egemeni olarak tüm korumalara kalenin d???na ??kmalar?n? emrederek Mukhulai'? kente davet etti. Mukhulai neredeyse hi?bir direni?le kar??la?madan yürüyerek kentteki 100 bin eve halk?na silahlar? ve yiyecekleri ile birlikte el koydu. Kendisine kar?? diren? g?steren iki il?eyi cezaland?rmak i?in marangozlar, kale ustalar? ve sanatkarlar d???nda her iki il?ede ya?ayanlar?n da ?ldürülmesini emretti. Cengiz Han, kuzeydeki durumu ara?t?rmak i?in Subutay kumandas?nda ba?ka bir kol g?nderdi. Leao-dong k?rfezini kaplayan yar?maday? d?nerek yeni bir ülkenin ke?fine ??km?? gibiydi. 1216'da Yalu Irma??n?n ge?ilmesi Kore'ye girilmesine yol a?t?. Subutay, burada Jin imparatoruna ba?l? krall??? kendilerine egemenli?i alt?na almak i?in ka??r?lmaz bir olanak oldu?unu g?rdü. Kü?ük bir ordu ile bugünkü Kuzey ve Güney Kore aras?ndaki s?n?rda bulunan zengin ve kozmopolit bir kent olan Kaesong'taki hükümdar saray?na bir yolculuk yapt?. Cengiz Han'?n ba?ar?s?ndan etkilenen kral yeni ve korkutucu kom?ular?na hara? ?demeyi kabul ettiler. Bu harac?n kapsam?nda 100 bin yaprak en büyük boy Kore ka??d?n? da i?eriyordu.

Cengiz Han art?k bütün Kuzey ?in'in egemeniydi. Cengiz Karakurum'un ipek ?ad?r?n? eski ?in'in ba?kentinin g?rkemine ye?ledi. Cengiz Han, ?in'in maddi de?eri ?ok a??rl?klar?n? Karakurum'a ta??rken Ye-Liyu ?utsay gibi bir?ok bilgini de yan?nda getirdi. Onlardan dünya durumunu, ticareti, dilleri, dinleri, uluslar? ??rendi. Uygur ayd?nlar?n? da bu bilginler arac?l??? ile yüksek ?in teknolojisi ile tan??t?rd?. Cengiz Han, ?in'i kendi adamlar? ile y?netme yolunu ?mrünün sonuna kadar sürdürdü. Ye Liyu ?utsay'?n Ceniz Han'a verdi?i; sen büyük bir imparatorlu?u at üstünde ele ge?irdin ama at üstünde y?netemezsin ??üdü üzerine ele ge?irilen yerlere yerel y?neticiler atad?. Ye Liyu ?utsay, Cengiz Han'a kentleri yerle bir etmek yerine onlar? geli?tirmeyi ?zedirmesi gerekti?ini ?ünkü bunlar?n zenginlik kayna?? oldu?unu anlatt?. Cengiz Han, ?in'in tümünün ele ge?irilmesinin uzun sürece?ini anlay?p, buran?n ele ge?irilme ve y?netim i?lerini 1217'de Mukhulai'a devrederek Mukhulai'? burada b?rak?p kendi yurduna geri d?ndü. Mukhulai'a “Bütün ulusun Guyang’?” san? verilmi?ti. Re?idüddin bu san?n?n Fars?adaki Han-? Buzurg ”Büyük han” oldu?u ve onun ?in'deki g?revi s?ras?nda ?inliler taraf?ndan kendisine verilen takma ad oldu?u ileri sürülmektedir. Mukhulai, Mo?ol ?mparatorlu?u'nun kurulu?una büyük katk?da bulundu?undan kendi ad?na ferman ??karmak ve ortas?nda siyah ay bulunan dokuz ayakl? Beyaz Tu? ve Büyük Han'?nki ile ayn? olan süslü eyer, kemer, davul ve kendine has taht kullanma hakk?na da sahip idi. Mukhulai yedi y?l boyunca ba?ar?l? sava?lar sonunda Kin krall???n? Honan'a hapsetmeyi ba?arm?? ?in topraklar?n? Cengiz Han ad?na y?netmi? ve 1223'te burada ?lmü?tür.

Harezm?ah ?mparatorlu?u'nun ?stilas? (1219–1221)

Ana madde: Harezm?ahlar’?n Mo?ollar taraf?ndan istilas?

Cengiz Han'?n 1207 ile 1225 aras?ndaki seferleri

Otrar olay?

Ana madde: Otrar Facias?

Harezm?ahlar ile Mo?ollar'?n ilk kez kar?? kar??ya gelmesi 1218 y?l?nda ger?ekle?mi?ti. Kara H?taylara s???nan Naymanlar?n son hükümdar? Gü?lük üzerine kar?? Cengiz Han 1218'de Cebe Noyan komutas?nda 20.000 ki?ilik bir gü? yollam??t?. Cebe Noyan, Gü?lük'ü ?ldürüp, Kara H?tay devletine son vererek ?li, Iss?k g?lü, Talas ve bütün Türkistan'? Cengiz Han'a ba?lay?nca Cengiz Han Harezm?ahlar ile s?n?rda? olmu?tu. Kara H?tay topraklar? üzerinde her iki imparator egemenlik olu?tururken bir?ok s?n?r olay? olmu? ve Cengiz Han'?n o?lu Cuci gü?leri ile bizzat Harezm?ah Alaeddin Muhammed'in de kat?ld??? bir ?arp??ma ya?anm??t?. Bu ?arp??ma s?ras?nda o?lu Celaleddin, babas? Alaeddin Muhammed'i ?lümden kurtarm?? ancak Harezm?ah'?n sald?r?da yapt??? zulüm sinirleri olduk?a germi? Cengiz Han bu olay?n ilk olmas? nedeniyle büyük bir tepki g?stermemi?tir. Cengiz Han'?n ?in'i fethetti?ine olas?l?k vermeyenlerin ba??nda Harezm?ah hükümdar? Sultan Muhammed geliyordu. Bu nedenle Bahaaddin Razi adl? bir adam?n? Pekin'e kadar g?ndermi? ve bizzat ?in'in art?k Cengiz Han'?n mülkü oldu?unu tespit ettirmi?ti. Bahaaddin Razi ?in d?nü?ünde Karakurum'a gelerek Cengiz Han'? ziyaret etti. Cengiz Han yapt?klar? g?rü?mede ona kurulacak bar?? sonucunda her iki taraf?n kervanlar?n?n serbest?e gidip gelmelerini memnuniyetle kar??layaca??n?, tüccarlar?n kendi ülkesi i?inde tam bir güvenlik i?inde bulunaca??n? s?yledi.

Cengiz Han 1218 y?l?n?n ba?lar?nda Harezm?ah tüccarlar? ile ticaret i?in tümüyle Müslüman üyelerden olu?an bir heyeti anla?ma ko?ullar? i?in Harezm'e g?nderdi. Sultan Muhammed, Cengiz Han'?n heyetini 1218 y?l? bahar?nda kabul etti. Heyet s?zcüsü verdi?i a??klamada Cengiz Han'?n Harezm?ah Alaeddin Muhammed'i “en sevgili o?lu” olarak g?rdü?ünü, onunla dost olmak istedi?ini, her iki ulusun ticaret yapanlar?na kap?lar?n? a??k tutmas?n? istedi?ini bildirdiler. Harezm?ah Alaeddin Muhammed heyetin yüzüne kar??; “Benim ülkemin geni?li?ini, ordular?n?n büyüklü?ünü biliyorsunuz; nas?l olurda Han?n?z bana “o?ul” diye hitap etmeye cesaret ediyor?” diyerek tehditler savurmu? ancak Mahmut Yalva? onu sakinle?tirerek iki devlet aras?nda bir ticaret anla?mas? yap?lmas?n? sa?layabilmi?ti.

Cengiz Han'?n ?in ülkesini fethederek ?ok zengin oldu?unu duyan Harezmli tüccarlar satacaklar? mallar? Cengiz Han'?n ülkesine g?türerek ticari ili?kiler i?ine girmeye ba?lam??lard?. Ard?ndan o da o?ullar? ve komutanlar?na bir talimat vererek sermayeyi hazineden olu?turup de?erli mallar getirmeleri i?in se?ilen 450 ki?ilik bir heyeti de Harezmliler ile birlikte o tarafa g?nderdi. Müslümanlardan olu?an 450 ki?ilik bu kafilede toplam 500 deve yükü de?erli mallar, ipek dokumalar, samur ve kunduz kürkleri, ?in sanat eserleri bulunuyordu. Cengiz Han'?n heyetinin ilk konaklayaca?? yer Sir Derya üzerinde yer alan ve Maveraünnehir'in son noktas? olan Otrar idi. Otrar valisi ?nalc?k, Harezm?ah Muhammed'in annesi Terken Hatun'un da yak?n akrabas? idi. Otrar Valisi ?nalc?k, Cengiz Han'?n 450 ki?ilik heyetini tutuklatt?. Ard?ndan onlar? ?ldürtüp mallar?na da el koydu. Cengiz Han bu olay? duydu?unda olduk?a fazla hiddetlenmi? ve kendisini sakinle?tirmek i?in Burhan Haldun'a ??karak inzivaya ?ekilmi?tir. Cengiz Han, ?nalc?k'?n cezaland?r?larak, mallar?n bedelinin ?denmesi i?in Harezm?ahlara el?ilik heyeti g?nderdi. Ancak Harezm?ah Alaeddin Muhammed el?iyle birlikte el?ilik heyetini de ?ldürttü. Otrar olay? hakk?nda d?nemin eserlerinde Müslüman yazarlar bile kabahati ?nalc?k ve Harezm?ah Alaeddin Muhammed'in üzerine y?kmaktad?rlar. Nesavi kervanc?lar?n ?ldürülmesini ?nal??k'?n ki?isel a?g?zlülü?üne ba?lamaklad?r. Cuzcani bu hareketin üstü kapal? bir bi?imde Alaeddin Muhammed taraf?ndan onayland???n? dü?ünmektedir. ?bn al-Alhir bu su?u tümüyle Harezm?ah Alaeddin Muhammed'in üzerine atmaktad?r.

Harezm?ahlar ile sava?

Harezm?ahlar ?mparatorlu?u 1190-1220

Ku?atma sava?? duvar resmi, Cengiz Han Sergisi, San Jose, Kaliforniya, ABD

Otrar'da Cengiz Han'?n el?ilik heyetinin ?ldürülüp mallar?na el konulmas?ndan sonra toplanan 1218 kurultay?nda Mo?ol el?ilerine kar??l?k olarak Harezm'e sald?rma karar? al?nd?. Seferde ba??na bir ?ey gelirse diye taht?n varisini belirlemek i?in o?ullar?n? toplad?, ancak Cuci ve ?a?atay'?n Cuci'nin Cengiz Han'?n ger?ek o?lu olup olmad??? konusunda birbirlerine girdiler. Cengiz Han, ?a?atay'?n ?nerisiyle, ?geday'? taht?n varisi olarak belirledi. En kü?ük karde?i Temuge'yi, oca?? beklesin diye ordugah komutan? olarak Karakurum'da b?rakt?. Harezm seferi Cengiz Han'?n ya?ant?s?nda bir d?nüm noktas? olaca?? gibi tüm Avrasya hatta insanl?k tarihi i?in bir d?nüm noktas? olmu?tur.

1219 yaz?nda Cengiz Han'?n ordusu Altay da?lar?n?n güney yamac?nda y???nak yapt?. Zungan kap?s?n? ge?erek Yedi Irmak ilinin alt ovas?na ula?t?lar. Cebe, Subutay ve Toho?ar'?n ?ncü gü?lerinin say?s? 100 binden ?ok idi. Bu arada egemenli?i alt?ndaki boylardan istedi?i askerler gelirken Tangut Krall???na da el?i yollam?? ancak Tangut Kral?n?n kendisi de?il de asker? gücün lideri konumundaki A?a ad?ndaki ki?i “Cengiz Han mademki bu kadar c?l?z, neden Han olmak i?in bu kadar s?k?nt? ?ekiyor” bi?imde a?a??lay?c? bir yan?t g?ndermi?tir. Cengiz Han o anda Harezm?ahlar üzerine yürümekte oldu?u i?in Tangutlar? cezaland?rabilecek bir durumda de?ildi ama bu yap?lan? unutmad?. Cengiz Han, bu seferinde kullanmak üzere ordusunun donat?m?n? en iyi bi?imde tamamlam??, yan?nda ku?atma malzemeleri, ?in'den getirtti?i mühendisler ile asker? ta??ma i?in pek ?ok deve getirmi?ti.

Cengiz'in ordular? Aral G?lünün güneyinde Ceyhun Irma?? üzerinden Harezm s?n?rlar?na yakla?t???nda Harezm?ah Muhammed, haz?rl?klar?na asker? bir dan??ma kurulu toplayarak ba?lam??, ordusunu Seyhun Irma?? ile Maveraünnehir'in sa?lamla?t?r?lm?? b?lgelerine da??tarak Mo?ol ordusunu Semerkant'ta kar??lamaya karar vermi?ti. Gü?lerini belli ba?l? kentlere da??tmas? say? üstünlü?üne kar??n gü?lerinin azalmas?na yol a?m??t?r.

Cengiz Han ilk olarak Eylül 1219'da, el?ilerinin ve ticaret kervanlar?n?n katledildi?i Otrar'a sald?rma karar? ald?. Bu simgesel a??dan son derece ?nemliydi. Cengiz Han, Otrar ?nlerine geldi?inde Harezm?ah Alaeddin Muhammed'in sava? plan?n? ??renerek kentlerin aras?na girecek bi?imde ordusunu düzenleyerek Maveraünnehir'deki kentlerinin birbirlerine yard?m etmesini ?nlemeye karar verdi. Yapt??? plana g?re orduyu ü?e ay?rd?. O?ullar? ?a?atay ve ?geday, Otrar ?nlerinde kalarak kenti alacaklard?. Yanlardan gelebilecek bir kar?? sald?r?y? ?nlemek i?in Cuci, Sir Derya boylar?na ilerleyerek Cend'i alacak, Cengiz Han ise Buhara'ya yürüyecekti. B?ylece Harezm?ah ordusunun birbirleriyle ili?kisi ?nlenecekti. Cengiz Han, ?a?atay ve ?geday'? Otrar'da b?rak?p Buhara'ya do?ru yola ??kt?. Yol boyunca konaklar yap?l?yor ve posta merkezleri kuruluyordu. Kendi ülkesi Maveraünnehir'de bile Harezm?ah Aleaddin Muhammed, 1216'da Sufi Kubravi tarikat?ndan ?eyh Mecideddin Ba?dadi'yi idam ettirmesinden dolay? Müslüman din adamlar?n?n dü?manl???n? ?ekmi? durumdayd?. Ailesi Harezm?ah Alaeddin Muhammed taraf?ndan ?ldürülmü? bir gen? Cengiz Han'a kat?larak Maveraünnehir hakk?nda bilmedi?i bilgiler veriyor, yollar? ve b?lgeleri bilen tüccarlar da Cengiz Han'a e?lik ediyorlard?. Cengiz Han'?n bu sefer sonucunda yapt??? yeniliklerden birisi de harita kullanmak olmu?tur. Harita i?ini de o?lu Cuci'ye vermi?tir. Topo?rafya'dan haberdar olmalar? da Harezmlilerin elinden ?nemli bir kozu al?yordu. Buz tutmu? g?lü hi?bir engelle kar??la?madan ge?ti. Seyhun Irma?? Savunma hatt?na birliklerini yayan Harezm?ah Alaeddin Muhammed kar??s?nda Cengiz Han, kendi ordusunun a??rl?k noktas?n?n bilinmeyece?i bir yerle?ik sald?r? tuza?? kurmu?tu.

Cengiz Han'?n yapt??? plan sonucunda ü? ordusundan biri kuzeyden, Cebe komutas?ndaki di?eri do?udan gelirken Cengiz Han'?n kendisinin ve Subutay'?n y?netti?i bir ü?üncü ordu da K?z?lkum ??lü'nü geni? bir daire ?izip ge?erek g?rünmez bi?imde Buhara'ya ve Harezm?ah Alaeddin Muhammed'in gü?lerinin arkas?na y?neldi. Cengiz Han ??lden ??k?p g?ründü?ünde ve Buhara yolunu tuttu?unda bat?dan geliyordu. Aymaz avlanma ?ylesine etkilidir ki Harezm?ah Alaeddin Muhammed, geri ?ekilme hatt?n?n kesildi?ini ve Horasan'dan bekledi?i gü?lerin gelmedi?ini g?rünce pani?e kap?larak Cengiz Han ile kar??la?madan yan?ndakilerle birlikte Semerkant'? terk etti. Cengiz Han Buhara ?nlerine geldi?inde Buhara e?raf?, egemenleri ve ulema durumu g?rü?tükten sonra kentin anahtarlar?n? 10 ya da 16 ?ubat 1220'de Cengiz Han'a teslim ettiler.

17. yüzy?l?n sonlar?na ait bir Camiu't-Tevar?h el yazmas?ndan, Celaleddin'in ?ndus Nehri'ni ge?erken tasviri

Cengiz Han, Buhara'da iki gün kald?ktan sonra sonra Semerkant'a ilerledi. Otrar'? ele ge?irmi? olan ?a?atay ve ?geday ile Cend'i ele ge?irmi? olan Cuci de ona kat?ld? ve 22 Nisan 1219'da Cengiz'in ü? ordusu da Harezm?ahlar?n ba?kenti Semerkant yak?n?nda birle?ti.

Otrar'?n ele ge?irilmesinden sonra yakalanan ?nalc?k Cengiz Han'?n huzuruna getirilerek ?? i?kencesi olarak kulaklar?yla g?zlerine eritilmi? gümü? d?külerek infaz edildi. Harezm?ah Muhammed daha kalabal?k olan ordular?n?n ba??nda sava?mak yerine asker toplamak gibi gerek?elerle sürekli ka??yordu ve Cengiz Han, Semerkant ?nlerine geldi?inde Semerkant halk?n?n g?zü sava?tan korktu?u i?in kenti teslim etmeye karar verdiler. Kentin kamu g?revlisinden, ?eyhülislam?ndan ve din bilgelerinden olu?an bir heyeti Cengiz Han'a yollad?lar. ?bnül Esir'e g?re kent teslim oldu?u i?in katliam olmad?. Cengiz Han'a Semerkant'ta verilen usta zanaatkar say?s? 30 bin ki?i kadard?. Onlara da ayn? ho?g?rü g?steriliyordu. Bu, Cengiz Han'?n ilim ve sanat adamlar?n? kendi taraf?na ?ekerek onun ünü ad?na hizmet etmeleri i?in uygulad??? bir y?ntemdi. Ya?malama ve hara?tan sonra kent halk? evlerine d?nebildi.

1220 bahar?n? Semerkand yak?nlar?nda ge?irip oradan Nah?eb bah?elerine ge?en Cengiz Han Tirmiz' hareket do?ru hareket ederek kenti ele ge?irdi. Cuci, ?a?atay ve ?geday'? 1220 y?l?n?n sonlar?na do?ru Harezm'in merkezi Gürgen?'i ele ge?irmeleri i?in g?revlendirirken Alaeddin Muhammed'i ne olursa olsun onu canl? yakalamalar? i?in pe?inden yetenekli generallerinden Cebe Noyan ve Subutay Noyan'? g?nderdi ve yol boyunca direni? olmad??? sürece sava??lmamas? ve kesinlikle ya?maya giri?ilmemesini emretti. Alaeddin Muhammed ka????n? sürdürürken, Cengiz Han, Harezm?ah Muhammed'in annesi Türkan Hatun'a kendisine kar?? k?tü bir niyeti olmad???n? yaln?zca o?lu ile g?rülecek bir hesab? oldu?unu belirtmek i?in bir el?i g?nderdi. Ancak Türkan Hatun yan?t vermemeyi ye?ledi ve Harezm?ah'?n k?zlar? ve o?ullar? ile ?ran'?n kuzeyinde Hazar Denizi k?y?s?ndaki Mazenderan'a ka?t?. Subutay, Alaeddin Muhammed'in ailesinin sakland??? Mazenderan'? ku?att? ve kaleyi teslim olmak zorunda b?rakt?. Türkan Hatun Mo?olistan'a sürgün edildi. Harezm?ah'?n ?ocuklar? ?ldürüldü, k?zlar? ise Mo?ollar?n hizmetine girmi? ki?ilere da??t?ld?.

Subutay ve Cebe, Harezm?ah'?n izini Eylül'de Bat? ?ran'da Hemedan'da yitirmi?lerdi. Harezm?ah Muhammed bat?ya ka?arak Hazar Denizi üzerinde bir kü?ük adaya s???nm??t?. Aral?k 1220'de bu adada neden oldu?u bilinmez bi?imde ?ldü.

Gürgenc ku?atmas?na, Cengiz Han'in koruma k?tas?n?n bir birli?ini y?neten Bughur?i ile, sa? kanatta binba?? olan Tolun-?erbi de kat?lm??t?. Bu zor ku?atma s?ras?nda Cuci son derece c?l?z bir y?netim g?stermi?ti. Karars?zl???n? ele?tiren ?a?atay ile yapt??? kavgalar? Cengiz Han'? her ikisini birden karde?leri ?geday'in emri alt?na sokmaya zorlam??t?.

Gürgen? ku?atmas? 1221 ilkbahar?na kadar, Re??düdd?n'e g?re 7 ay, ?bnül Esir'e g?re ise 5 ay sürdü. Bu Mo?ollar?n en zor sava?lar?ndan biri oldu. Cüveyn?, bu sava?ta iki taraf?n yitirdi?i insan say?s?n? bana s?yledikleri zaman inanamad?m onun i?in de buraya yazmad?m demektedir.

Zafer, 1221 y?l?n?n Nisan ay?nda geldi. Kar?? koyan kalmay?p herkes teslim olunca, kentte bulunanlar? d??ar?daki bo? alana sürdüler. Bunlar aras?nda meslek ve sanat sahibi yüz binden ?ok kimseyi ay?rd?lar kad?nlar? ve kü?ük ?ocuklar? k?le yap?p esir ald?lar.

Minyatürde, Cengiz Han'?n ordusundan ka?an Celal el-D?n Harezm ?ah Mengübert?'nin ?ndus Irma??'ni ge?i?i resmedilmi?tir.

Gürgen?'in 1221'de Mo?ollar?n eline ge?mesiyle Harezm?ahlar Devleti resmen tarihe kar??m?? oldu.

Harezm'in zapt?ndan sonra Cengiz Han, o?lu Cuci'ye, Harezm ülkesinin bu b?lümü de i?inde olmak üzere ele ge?irdi?i Bat? Sibirya'y? vererek onu b?lgeye y?netici olarak g?nderdi. Alaeddin Muhammed'in ?lüm haberini ald?ktan sonra Ceyhun Irma??'n? ge?erek Horasan'a girdi ve Belh kentini ele ge?irdi. Kü?ük o?lu Tuluy'u ise Horasan'daki kentleri ele ge?irmesi i?in yollad?.

Horasan'da insanl?k tarihinde e?ine az kar??la??l?r bi?imde bir katliam ger?ekle?tirildi. Cüveyn?, seferden sonra geriye halk?n onda birinin bile kalmad???n? s?yler.

Ni?abur'da Cengiz Han'?n en sevdi?i damad? olan Togu?ar bir Ni?aburlunun att??? ok ile ?lmü?tü. Bu olay?n ?ubat 1221'de Tuluy'un kenti ele ge?irdikten sonra ya?anan bir ba?kald?r? s?ras?nda m? yoksa ku?atma s?ras?nda m? oldu?u a??kl??a kavu?mu? de?il. ?ki olas?l?kla da kentteki insanlar?n ?lüm ferman?n?n imzalanmas?n?n bu olay sonucu oldu?u biliniyor. Cengiz Han'?n k?z?, kocas?n?n ?lüm haberini ald??? i?in ac?l?yd? ve Ni?abur'daki her insan?n ?ldürülmesini istedi. Tuluy orduyu y?netiyordu ve bu g?revi yerine getirdi. Kad?nlar, ?ocuklar, bebekler üstelik k?pekler ve kediler bile katledildi. Baz? kent sakinlerinin yaral? olup ?lmemesinden endi?elenen Cengiz Han'?n k?z? s?ylenenlere g?re herkesin kafas?n?n kesilmesini istedi, kesilen kafalarla piramitler olu?turuldu. On gün i?inde piramitlerin hepsi tamamlanm??t?. Ni?abur'da ka? ki?inin ?ldü?ü her zaman tart??ma konusu olsa da ?ok say?da insan?n ?ldü?ü bilinmekte. Bu katliam ya?an?rken Cengiz Han'?n kentte olmad??? tahmin ediliyor.

Ni?abur'un ard?ndan direnen Merv de ele ge?irildikten sonra korkun? bir y?k?ma u?rad?. Kale yerle bir edilirken Büyük Sel?uklu hükümdar? Sultan Sencer'in an?t mezar? y?k?ld?. Horasan'?n en vars?l ve geli?mi? kentlerinden Merv y?k?nt? durumuna d?nü?tü. Cüveyni'nin aktard???na g?re Merv'de bir milyon ü? yüz binden ?ok insan ?ldürüldü. Ni?abur ve Merv'deki katliamlardan g?zü korkan Herat ise teslim oldu. B?ylece Tuluy ü? ay gibi k?sa bir sürede Horasan'?n Merv, Ni?abur ve Herat kentlerini ele ge?irdi.

Cengiz Han d?neminde askeri harekatlar

Alaeddin Muhammed ?lmeden birka? gün ?nce o?lu Celaleddin'i veliaht ilan etmi?ti. Celaleddin bu devleti yeniden toparlamak istedi. Bunun i?in Mo?ollarla sava?? sürdürdü.

Celaleddin Harezm?ah, Hindiku?'un güneyinde ?nemli bir ordu kurmu? ve tehdit olu?turmaya ba?lam??t?. Gazne'de 60 bin askerle yerle?mi? olan Celaleddin, Toharistan'da Valiyan'? ku?atan Mo?ol ordusunu yendi.

Sultan Celaleddin'in say?s? az olan ve ba?ka yerden yard?m alamayan Mo?ol ordusunu yendi?ini haber al?nca Cengiz Han hi? zaman ge?irmeden Gazne'ye geldi. Celaleddin'in on be? gün ?nce oradan Sind ge?idini ge?erek Hindistan'a gitmek i?in ayr?ld??? haberini almas? üzerine Celaleddin'in pe?ine dü?tü. Cengiz Han, 26 Kas?m 1221'de ?ndus ?rma?? k?y?s?nda ona yeti?ti ve her taraftan Sultan'?n ordusunu kavis i?ine ald?lar. Ye?in bir ?arp??ma ya?and?. Celaleddin yenilerek annesini ve kar?s?n? ?rma?a att?rd?ktan sonra ?rma?? ge?ip Hindistan'a ka?t?. Cengiz Han, Celaleddin'e kar?? zaferinin etkisini gü?lendirmek i?in Hindistan'a girip onu izlemedi. Hindistan ?ok büyüktü ve hakk?nda hi?bir bilgiye sahip de?ildi. Delhi Sultanl??? hat?r? say?l?r bir güce sahipti. 1223 yaz?n? bugünkü Ta?kent'in bulundu?u yerde ge?iren Cengiz Han geri d?nü? i?in haz?rl?klara ba?lad?.

Subutay ve Cebe 1221'de yakalamakla g?revli olduklar? Harezm?ah Alaeddin Muhammed'in ?lümünü ??rendiklerinde art?k tek ama?lar? olan Harezm?ah'? ele ge?irmek s?z konusu olmad??? i?in serbest hareket etmeye ba?lad?lar. Bu serbestlik onlara insanl?k tarihinin bugüne kadar bilinen en büyük süvarilik ola?anüstülü?ünün birini ger?ekle?tirmelerine olanak tan?m??t?. Kafkasya'ya girerek Gürcüleri k?? ortas?nda ba?kentleri Tiflis'te yenilgiye u?ratt?lar. Hazar Denizi ve Karadeniz'in kuzeyinde ya?ayan K?p?aklar, Mo?ollar ile tek ba?lar?na ba?a ??kamayacaklar?n? anlay?nca Ruslara ?a?r?da bulundular.

Cebe ve Subutay, 31 May?s 1223'te 80 bin ki?ilik Rus-K?p?ak ordusunu Kalka Irma?? k?y?s?nda yenilgiye u?ratt?lar ve oradan K?r?m'a do?ru uzanarak Sudaka'y? ele ge?irdiler. D?nü? yolunda Hazar Denizi kuzeyinde ?dil Bulgarlar? taraf?ndan ku?at?ld?lar. Subutay ve Cebe bir?ok tarihi kayna?a g?re ?dil Bulgarlar?n? yendi. Baz? tarih?iler, Mo?ollar?n yenildi?ine ili?kin s?ylentileri ?dil Bulgarlar?n?n Ruslara, Mo?ollar? yendiklerini ve onlar? topraklar?ndan sürdüklerini s?ylemek i?in uydurduklar? ?ykülerin olu?turdu?unu iddia etmektedirler. Cebe ve Subutay, 1223'ün sonu ya da 1224'ün ba??nda ?rti? Vadisi'nde, d?nü? yolunda olan Cengiz Han'a kat?ld?lar.

Son seferi ve ?lümü

Mo?olistan ?mparatorlu?u'nun geni?lemesi; K?rm?z?: Mo?ol ?mparatorlu?u, Sar?: Alt?n Orda, Ye?il: ?lhanl?lar, Koyu Ye?il: ?a?atay Hanl???, Mor: Yuan Hanedan?

Cengiz Han, Harezm?ahlar üzerine sefere gitmeden ?nce yard?m i?in asker istedi?i kendisine boyun e?mi? Tangut Krall??? olarak bilinen Bat? ?ia hanedan?n?n tutumunu unutmam??t?. Karakurum'a d?ner d?nmez bu sorunu ??zmek i?in haz?rl?klara ba?lad?. Sefere yan?nda e?lerinden Yesüy ile birlikte 1225 sonbahar? ya da 1226 ilkbahar?nda ??kt?.

Av s?ras?nda attan dü?tü. Kar?n b?lgesinde ?ok ?nemli a?r?lar? vard? ve ate?i ?ok yüksekti. Tela?lanan Yesüy, kazay? ve Cengiz Han'?n rahats?zl???n? haber vermek i?in o?ullar?n? ve komutanlar?n? toplad?. Seferin ertelenmesi ?nerisi kabul edildi. Tam toplan?p gidilecekken Cengiz Han; "E?er geri ?ekilirsek Tangutlar korktu?umuzu dü?ünür." diyerek kar?? ??kt?. Sorunu diplomasi yoluyla ??zmek i?in Tangut kral?na bir el?i g?nderildi. Kral bar??tan yanayd? ancak bakan? A?agambu onu vazge?irdi ve "Mo?ollar sava?mak istiyorlarsa gelsinler boy ?l?ü?elim, alt?n, gümü? ve ipek istiyorlarsa almak i?in ilerlesinler" diye yan?t g?nderdi. Yüksek ate?ten bitkin bir durumda olan Cengiz Han, "?lmem gerekse bile art?k geri ?ekilemeyiz" dedi ve Mo?ollar sald?r?ya ge?ti. Cengiz Han, Lipuan Da?lar?'nda gizli bir vadiye g?türülerek ve ?ifal? bitkiler ile sa?alt?lmaya ?al???ld?. ?bür taraftan Mo?ol ordusu b?lgeyi ?yle k?tü y?k?p ya?malam??t? ki Tangut Kral? bar?? istemek zorunda kalm??t? ama Cengiz Han'?n huzuruna ??kar?lmad?. Yaln?zca ota??n?n ?nüne gitmesine izin verildi. Ger?e?i saklamak ?ok da olanakl? olamam??t?r ancak bu haberin d??ar? s?zmamas? gerekiyordu. Cengiz Han: “?lümümü kimsenin ??renmesine izin vermeyin. Hi?bir zaman a?lamay?n ve yas tutmay?n, b?ylece dü?manlar?m?z?n hi?bir ?eyden haberi olmaz. Tangutlu y?neticiler ve halk belirlenen zamanda kenti terk ettiklerinde hepsini yok edin!” demi?tir. Sonras?nda Tangut kral? ?ldürülmü?, Yin?uan kenti ya?malanm??, hükümdar mezarlar? a??lm?? ve halk? tümüyle ortadan kald?r?lm??t?. Bu yüzdendir ki kaynaklarda bundan sonra Tangutlar hakk?nda bir bilgiye rastlan?lmamaktad?r. B?ylece Cengiz Han'?n emri yerine getirilmi?ti.

Cengiz Han 1227 y?l?n?n A?ustos ay?n?n ortalar?nda ?lmü?tür. Neden ?ldü?ü tam olarak bilinmemektedir. ?lüm nedeni ile ilgili ?e?itli s?ylentiler vard?r. Cengiz Han'?n ?lüsüne ne oldu?u ve nerede bulundu?u konusu günümüzde bile hala s?rr?n? korumaktad?r. Mo?ollar?n Gizli Tarihi'nde bu konu ile ilgili hi?bir kay?t yoktur. ülkesinden yakla??k 1600 km uzakta ?len Cengiz Han'?n ?lüsünün ülkesine nas?l g?türüldü?ü konusunda soru i?aretleri vard?r. Mo?ollar mumyalama tekniklerini bilmedikleri i?in baz? yazarlar Cengiz Han'?n ?ldü?ü yere g?müldü?ünü iddia etmektedirler. Baz?lar? do?du?u yerde gizli bir yere g?müldü?ünü, cenaze konvoyunda g?rev alan herkesin ?ldürüldüklerini ve mezar?n?n gizli tutulmas? i?in bir?ok at?n mezar?n üstüne gezdirilerek mezar?n belirginli?inin giderildi?ini kaydederler. ?ünkü bir Orta Asya inanc?na g?re, Cengiz Han'?n mezar?n?n bulundu?u gün, Dünya'n?n sonu gelecekti. Baz?lar? ise naa??n Karakurum'a getirilerek Onon ve Kerulen nehirlerinin kaynaklar? dolay?nda bulunan kutsal Burhan Haldun Da??'nda gizli bir yere g?müldü?ünü s?ylemektedirler. Cengiz Han'?n mezar? bütün arkeolojik arama ve ?al??malara kar??n hala bulunamam??t?r.

Ki?ili?i ve karakteri

Cengiz Han'?n fiziksel g?rünümü hakk?nda 1221'de kendisine yollanan Song el?isi, ?inli general Meng-hung ve onu Horasan'da g?rmü? olan insanlardan bilgi alan ?ranl? tarih?i Cüzcani'nin anlatt?klar? d???nda hi?bir bilgi yoktur. Meng-hung, onun uzun boyu, geni? yüzü ve uzun sakal?yla di?er Mo?ollardan farkl? oldu?unu s?ylerken Cüzcani, han? yap?l?, beyaz sa?l? ve kedi g?zleri olan biri olarak tasvir eder. Cengiz Han'?n, dü?manlar?na ve kendisine ihanet edenlere kar?? ac?mas?z ve sert bir tav?r sergilerken kendisine sadakat g?sterenleri de o derecede mükafatland?rd??? g?rülmektedir. Kü?ük ya?tan itibaren zorluklar ve yok olma tehlikesi i?inde ya?am?? bu nedenle kendine yard?m eden herkesi karde?i ve babas? gibi g?rmü? ve davranm??t?r. Hükümdar oldu?u zaman gen?lik y?llar?nda verdi?i mücadele esnas?nda yan?nda olan herkesi mükafatland?rm??t?. Tayciutlara esir dü?tü?ü zaman ka?arken onu evinde saklayan Sorhan ?ira ve ?ocuklar?, ?al?nan atlar?n? bulmak i?in at h?rs?zlar?n?n pe?indeyken tan??t??? ve ?ok iyi dost oldu?u Bughur?i, Camuka ile sava?? esnas?nda yaraland??? zaman onun yaras?n? iyile?tiren ve karn?n? doyuran Celme ile yine Camuka ile sava??nda at?n? ?ldüren oku atmas?na ra?men gelip ba?l?l???n? bildiren Cebe, her birini en yüksek mevkide rütbelerle mükafatland?rm??t?r.

En karakteristik vas?flar?ndan biri de hainlere kar?? duydu?u nefretti. K?tü duruma dü?en efendilerine ihanet ederek kendisine yaranacaklar?n? sananlar? derhal idam ettirir, dü?man? olan hükümdarlara sonuna kadar sad?k kalanlar? da hizmetine alarak mükafatland?rm??t?r. Mükafatland?r?lacaklar?n? umarak Kerayitlerin lideri Tu?rul'un o?lu Sangum'u yerini s?yleyen onun seyisi ile Camuka'y? yakalay?p Cengiz Han'a teslim eden be? arkada??n?n da ak?beti felaket olmu?, ?z hanlar?na ihanet edenleri bütün nesilleri ile yok edin emrini vererek onlar? infaz ettirmi?tir.

Pekin'in fethinden sonra ele ge?irilen esirler aras?nda yer alan Jin Hanedan?na hizmet etmi? Liyaso Tunglu bir prens te vard?. Ye Liyu ?utsay ad?ndaki alim Cengiz Han'?n dikkatini ?ekmi?; as?rlarca size dü?man kesilmi? bir hanedana ni?in hizmet ediyordun diye sorunca Ye Liyu ?utsay'?n, babam ve ailemden bir?ok kimse onlar?n hizmetinde bulundu benim de ba?ka türlü yapmam münasip olmazd? ?eklinde cevap vermesi Cengiz Han'?n ho?una gitmi?, demek ki bana da sad?kane hizmet edebilirsin demi?ti. Ye Liyu ?utsay, Cengiz Han'a sadakat yemini etti ve ?lene kadar onu yan?ndan ay?rmad?.

Cengiz Han, insanlar? se?me ve onlar?n yeteneklerini ortaya ??karma konusunda da olduk?a ba?ar?l?yd?. Mukhuali, Cebe, Subutay her biri ayr? ayr? onunkilerle e?de?er asker? zaferler kazansalar da hi?bir zaman bundan ki?isel bir ??kar sa?lamay? dü?ünmediler. Onlar? kendinden kopmayacak ?ekilde ba?lamay? ba?ard? ve hi?bir zaman ihanete u?ramad?.

1206'dan sonra ?lene kadar 21 y?l boyunca kimse onun hükümdarl???n? sorgulamad?. Dü?man? olmayanlara kar?? da olduk?a lütufkard?. Güney ?in'deki Song hanedan?n?n el?isi Meng-hung yan?ndan ayr?l?rken, her ?nemli ?ehirde birka? gün durun, ona en güzel ?araplar, en güzel kokulu ?aylar ikram edilsin, ?erefine güzel yüzlü kad?nlar ?alg?lar?n? t?ng?rdat?rken yak???kl? gen?ler fülüt ?als?n emrini vermi?ti. Her tür e?lenceyi ?ok severdi.

Büyük tutkusu av?n yan? s?ra ayak topundan da ?ok keyif al?rd?. Song el?isi Meng-hung'un aktard???na g?re bir gün haber yollayarak; bu gün top oynad?k ni?in gelmedin dedi. El?i davet edilmedim dedikten sonra her ??lende oyun ya da top oynand???nda gelip bizimle e?lenmeni bekliyorum demi?ti.

Meng-hung, o gün ??lene kat?lan sekiz kad?n?n?n g?z kama?t?ran beyaz yüzleri var ve ?ok güzeller diyerek onun zevkini ?ver.

??ki i?mekle birlikte ayda yaln?zca ü? kere sarho? olunmas?n? ?neriyordu.

Lüks giysilere ve g?steri?e merakl? de?ildi.

Her türlü g?rkemli ünvan? reddetti. Uygurlar?n verdi?i ?atafatl? ünvanlar? kullanmak istemedi. ?ranl? bir katibin onu tan?tmak i?in kulland??? süslü ifadeleri gülün? ve ?irkin buldu.

Cüveyn? ve Makriz?, onun e?itimli ki?iler ve her dinden din adamlar?na sayg? duydu?unu, aralar?nda bir ayr?m yap?lmas?n? yasaklad???n? anlatmaktad?rlar.

XIII. yüzy?l?n ke?i? seyyahlar?ndan Plano Carpini, Mo?ollar?n ya?ad??? yerlere giderek Cengiz Han hakk?nda edindi?i bilgileri raporla?t?rm??t?. Cengiz'in sava? esnas?ndaki kararl?l??? hakk?nda bilgiler sunan Carpini, Cengiz'in K?taylarla mücadelesinde ordusunun tüm yiyecekleri bitmesine ra?men sald?r?lar?n? sürdürdü?ünü ifade eder. ?yle ki Carpini'nin aktard???na g?re askerlerinin yiyecek bir ?eyleri kalmamas? üzerine Cengiz Han her 10 ki?iden birinin kesilip di?er askerlere yiyecek olarak verilmesini dahi emretmi?ti.

Dinler ile ili?kisi

Cengiz Han, ?inli Tao rahibi ?ang ?uen'in ününü duyunca onunla g?rü?mek i?in kendisini davet etmi?tir. ?ang ?uen, Cengiz Han Harezm?ahlara kar?? seferde iken 1222 y?l?nda huzuruna getirilmi?tir. Cengiz Han; bana uzaklardan, ?lümsüzlük i?in ne getirdin diye sormu? rahip de ya?am? uzatman?n ?aresi var, ama ?lmemek i?in ila? yok diyerek yan?t vermi?tir.

21 Ekim 1222'de Semerkant yak?nlar?nda Cengiz Han'?n ?ang ?uen'un ??retilerini dinleyece?i ?zel bir ?ad?r kurulur. Bu, Babür ?mparatoru Ekber d?neminde g?rülecek olan konu?malar?n yap?ld??? g??ebe felsefe evlerinin prototipidir. ?ang ?uen Cengiz Han'a Taoizmi anlat?r ve ona ?ehvetini k?reltmeyi, zevki ok?ayan tatlar? reddetmeyi, taze ve hafif yiyecekler yemeyi, nefsin isteklerinden uzak durmay? ??ütler. Bütün bir ay boyunca yaln?zca uyumaya ?al??mas?n?, ruhsal zenginlikleri ve enerjisi kar??s?ndaki art??a ?a??raca??n? s?yler. Cengiz Han ise bu ??ütlerin yararl? oldu?unu anlar, ancak Mo?ollar? eski al??kanl?klar?ndan vazge?irmenin kolay olmayaca??n? s?yler. Nitekim 10 Mart 1223'te Ta?kent b?lgesinde bir sürek av? s?ras?nda attan dü?erek yaralan?r. ?ang ?uen bu durumdan ona ilerlemi? ya??nda av?n olu?turdu?u tehlikeleri g?stermek i?in yararlan?r. Ancak Cengiz Han ona ??ütlerini takdir etti?ini ama avlanman?n asla vazge?emeyece?i bir zevk oldu?unu s?yledi. Bu g?rü?melerden en karl? ??kan ise Taoistler olur. Cengiz Han, ?ang ?uen ad?na, Taoizm üstad?n? vergiden ayr? tutma amac? ta??yan mühürlenmi? bir yarl?k haz?rlam??t?.

Cengiz Han y?netimde kald??? süre i?erisinde bu duruma dikkat etmi?, y?netiminde de?i?ik dinlere ili?kin insanlar? ?nemli g?revlere getirmekten ka??nmam??t?r. Ona g?re de?i?ik dini gruplar? bir arada tutman?n ve itaatlerini sa?laman?n en ?nemli y?ntemi buydu.

Tarihe b?rakt?klar?

Cengiz Han, Ulan Batur

Cengiz Han'?n imgesi asker? harekatlar? s?ras?nda sorumlu tutuldu?u k?y?mlar ve kültürel hazinelerin yerle bir edili?i gibi nedenlerden dolay? ?zellikle ?slam dünyas?nda iyi de?ildir. D?nemin ?ran ve Arap kaynaklar? cani ve kana susam?? bir adam portresi ?izer. Kimi kaynaklara g?re Cengiz Han'?n fetihlerinin yakla??k olarak 40 milyon insan?n ?lümüne neden oldu?u tahmin edilmektedir. Bu, o zamanki dünya nüfusunun %11'ine denk gelmekteydi. Ni?aburlu bir askerin damad? Toquchar'? ?ldürmesinden sonra; Cengiz Han Harezm?ah ?mparatorlu?u'na sald?rm??, yengi kazand??? bu sava? sonras? ise ?ran nüfusunun d?rtte ü?ünü ?ldürmü? oldu?u tahmin edilmektedir. Sadece damad?n?n ?ldürüldü?ü Ni?abur'da, intikam almak i?in 1 milyondan fazla insan ?ldürdü?ü dü?ünülmektedir.

Ancak onun büyük bir asker olarak ün kazanmas?n?n temelinde o güne kadar birbirleri ile sava?maktan ba?ka bir ?ey yapmayan Mo?ol boylar?n? bir araya getirip 10'luk-100'lük-1000'lik gruplara ay?rarak, liyakate ba?l? bir ordu olu?turmu? olmas?, bununla birlikte askerlerini b?yle gruplara ay?rarak, askerlerin sava? alan?nda ili?kili olduklar? kabilelere de?il de sava? gruplar?na kar?? ba?l?l?k duygusu benimsemelerini sa?lamas?nda yatmakta idi.

Bu dü?ünceyle askerleri i?erisindeki en se?kin 10.000 asker? se?erek, kendisine ba?l?l??? ?n planda tutan keshig ad?ndaki ?zel koruma ve kollama birli?ini kurdu.

Tüm asker? seferleri, sa?lam bir haz?rl?ktan sonra y?neten Cengiz Han'?n büyük bir asker olarak ün kazanmas?n?n bir di?er ?nemli nedeni kurdu?u posta ?rgütü ve casus a?? ile haber alma sanat?na verdi?i büyük de?erdi. Casuslar, bilgi toplamakla, s?ylentiler yaymakla ve araziyi tan?makla g?revlendirilirken bilgeler ge?tikleri ?rmaklar?n ne zaman donaca??n?, bal?k veren g?lleri ve ?e?itli maden ocaklar?n?n durumlar?n? kaydedip fethedilen yerler i?in haberle?me a??n? olu?turmak i?in posta merkezleri kuruyorlard?.

Cengiz Han, koydu?u kurallar? Yasa ad?n? verdi?i yasalarla metinle?tirdi ve o ?ldükten sonra bile Japon denizinden Polonya i?lerine ve Macar ovalar?na kadar ?in, ?ran, Rusya i?inde olmak üzere bir?ok ülke Cengiz Han Yasas? ad? verilen bu kurallara g?re y?netildi.

Cengiz Han'?n Asya'y? birle?tirmesiyle s?n?rlar ve gümrükler kalkm??, Asya'daki ekonomik yap? de?i?mi?tir. Halklar aras? ticaret artm??t?r. Hem Asya hem de Avrupa'daki s?n?rlar? sayesinde iki k?ta aras?nda bilgi ve deneyim ak???n?, k?sa bir süre de olsa, sa?lam??t?r.

?pek Yolu'nun i?lek ve güvenli bir duruma gelmesiyle do?u ile bat? aras?ndaki ticaretin geli?mesindeki rolü ve ipek, ipekli kuma?, barut ve matbaa gibi Uygurlar ve ?inliler taraf?ndan kullan?lan pek ?ok ??enin Bat?ya ta??nmas?ndaki etkisi Cengiz Han'?n ba?latt??? bu ilerleyi? ile ilgili olarak günümüzde, günümüz terminolojisinde globalle?me ya da küreselle?me ad? verilen kavram?n babas? olarak Cengiz Han'?n kabul edilmesi gerekti?i bi?iminde g?rü?ler ileri sürülmü?tür. Bu nedenle Aral?k 1995'te ABD'de, Washington Post gazetesi Cengiz Han'? son bin y?l?n en ?nemli adam? olarak ilan etti. Cengiz Han ayn? zamanda Michael H. Heart taraf?ndan belirlenen 'tarihin en ?ok etki b?rakan liderleri' aras?nda 29'uncu s?rada yer al?rken National Geographic taraf?ndan tarihin en ?nemli 50 politika liderlerinden biri olarak se?ilmi?, 1998'de Dr G. Ab Arwel'?n ara?t?rmas? sonucunda bin y?l?n en büyük 10 kültürel efsanesinden biri olarak belirlenmi?tir.

Cengiz Han Sovyetler Birli?i taraf?ndan desteklenen komünist y?netim d?nemince ulusal duygular? ?n plana ??karmamak i?in geri plana itilmi?ti. Sovyet bask?s? alt?ndayken Mo?ollar Cengiz Han'?n ad?n? yüksek sesle bile s?yleyemiyorlard?.

Cengiz Han, Mo?olistan komünist rejimden ??k?nca ba??ms?z devletin bir simgesi haline gelmi?tir. Günümüzde Cengiz Han do?du?u topraklar olan Mo?olistan'da, Mo?olistan'?n gelmi? ge?mi? en büyük ve efsanevi lideri olarak g?rülmektedir. Mo?olistan'?n politik ve etnik kimli?inin var olmas?nda büyük ?nem ta??r. Mo?ollar bu nedenle Mo?olistan'a Cengiz Han'?n Mo?olistan'? kendilerine de Cengiz Han'?n ?ocuklar? demektedirler. Mo?ollar bu ad? bir?ok ürüne, soka?a, binaya ve di?er yerlere de vermi?lerdir. Ayr?ca Cengiz Han'?n resmi para birimleri Tugrik'in ?500, ?1000, ?5000 ve ?10,000'in üzerinde bulunmaktad?r.

Ba?kent Ulaanbaatar'daki hava alan?n?n ad? Cengiz Han Uluslararas? Havaliman?'d?r. Halk Cengiz Han'a büyük sayg? duymaktad?r.

2006 y?l?nda, ba?kentte Cengiz Han'?n ve o?ullar?n?n heykelleri konmu?tur.

Devlet resmi t?renlerde Cengiz Han'?n askerleri ve süvarileri yer almaktad?r.

2008 y?l?nda Ulanbatur'a bir saat uzakl?kta Tsonjin Boldog b?lgesinde ??l ortas?nda in?a edilen dev Cengiz Han heykeli 40 metre boyu ile dünyan?n en büyük heykellerinden biri konumundad?r. Heykelin i?inden ge?en bir asans?rle at?n?n kafas?na ula?an ziyaret?iler, buradan u?suz bucaks?z Mo?ol bozk?r?n? izleyebilmektedirler.

?in'de ise Cengiz Han ?inliler taraf?ndan ?inli bir ulus kahraman? olarak ve ?in'in Mo?ollar taraf?ndan fethinden sonra ?in'de torunu Kubilay Han taraf?ndan kurulan ve 1271-1368 aras?nda yakla??k 100 y?l ?in'i y?neten Kubilay Hanl??? olarak bilinen Yuan Hanedan?n?n kurucusu olarak g?rülmektedir. Yuan Hanedan?, ?in hanedanlar? listesinde sayg?n bir yer edinmi?tir. Cengiz Han ya?am?nda iken ?in'in kuzeyini ve Pekin'i fethetmi?ti ancak buraya yerle?memi?ti. Torunu Kubilay Han ?in'in tümünü fethedip ba?kentini Karakurum'dan Pekin'e ta??m??t?r. Günümüzde ba??ms?z Mo?olistan'?n yan? s?ra ?in'de ?? Mo?olistan ?zerk B?lgesi bulunmaktad?r ve burada 5 milyon Mo?ol ya?amaktad?r. 1962 y?l?nda Cengiz Han an?s?na ??kar?lan pullar ve bir bilim akademisi taraf?ndan düzenlenen bir sempozyum ile Cengiz Han'?n 800. Do?um y?l d?nümü ?in Halk Cumhuriyeti ?? Mo?olistan ?zerk B?lgesinde kutland?. Cengiz'in 10 metrelik bir heykelinin yap?m?n?n ard?ndan Onon ?rma??n?n Balj ile birle?ti?i Dadal dolay? resmi olarak Cengiz Han'?n do?du?u yer olarak belirlendi.

Günümüzde Cengiz Han yaln?zca Mo?olistan ve ?in'in sahiplendi?i bir tarihi miras de?il tüm Avrasya güzergah?ndaki bir?ok ulus i?in ortak de?er konumundad?r.

Cengizhan Soka??, Kad?k?y, ?stanbul

Cengiz Han, ?mparatorlu?unu Orta Asya'da ya?ayan halklar?n deste?i ile kurdu. Onlardan destek alarak ola?anüstü bir imparatorluk in?a etti. Cengiz Han ve onun ard?llar?n?n olmad??? bir modern devir Orta Asya Türk halklar?n?n tarihi yazmak olanakl? de?ildir. Bu nedenle Cengiz Han Mo?ollar i?in oldu?u kadar Uygurlar, Tatarlar, Nogaylar, ?zbekler ve Kazaklar i?in de ortak de?erdir.

Cengiz Han Uygur yaz?s?n? kulland? ve onun ard?llar? d?neminde bile Uygurca diplomatik yaz??malarda kullan?lan bir dil olarak bürokraside yerini korudu. Devletin olu?mas?nda Uygur devlet adamlar?n? yazmanlar?n?, sanat ve bilim adamlar?n? dan??man? olarak kulland?, onlardan ya?am?n her alan?nda yararland?.

Maveraünnehir'i kapsayan Bat? Türkistan'?n yan? s?ra Uygurlar?n ya?ad??? Ka?gar ve ?evresindeki topraklar? kapsayan Do?u Türkistan da Cengiz Han ?lmeden yapt??? b?lü?türmeler sonucu sonra o?lu ?a?atay'a verilmi?ti. ?a?atayl?lar 18. Yüzy?l?n sonuna kadar Do?u Türkistan'daki varl?klar?n? sürdürdüler. Uygurlar?n Cengiz ?mparatorlu?unun kurulu?undaki rolleri ve Uygurlar?n ya?ad??? Do?u Türkistan'?n yakla??k 500 y?l Cengiz Han ku?a??ndan gelen hanlar taraf?ndan y?netilmesi nedeni ile Uygurlar Cengiz Han'? tarihlerinin bir par?as? olarak g?rmü?lerdir. Bu nedenle 1933 y?l?nda Muhammed Ali Tevpik taraf?ndan Uygurca olarak kaleme al?nan ve 1949'da ?in taraf?ndan ilhak edilene kadar Uygurlar?n mill? mar?? olarak kullan?lan Do?u Türkistan Cumhuriyeti ulusal mar??nda Attila, Cengiz, Timur dünyani titretken idi, kan birip nam alimiz biz unlarn evladi biz dizeleri Uygurlar?n Cengiz'i tarihlerinin en büyük ki?iliklerinden biri olarak g?rdüklerini g?stermektedir.

Cengiz Han'?n en büyük o?lu Cuci'nin soyundan gelenler taraf?ndan y?netilen Alt?n Orda'n?n ise ?zbek, Kazak, Nogay, K?r?m ve Kazan Tatar halklar?n?n olu?mas?ndaki rolleri Orta Asya tarihi i?in ?ok ?nemli sonu?lard?r. Cengiz Han'?n büyük o?lu Cuci'nin o?lu Batu Han'?n kurdu?u Alt?n Ordu Hanl???n?n par?alanmas? ile ortaya ??kan Tatar Hanl?klar?ndan K?r?m Hanl???, Kazan Hanl???, Astrahan Hanl??? ve Kas?m Hanl???, Cengiz Han soyundan gelen hanlar taraf?ndan y?netilmi?tir.

Ruslar, Tatar Hanl?klar?ndan Kazan Hanl???na 1552'de, Astrahan Hanl???na 1556'da, Kas?m Hanl??? ise 1681'de ve son verirken i?lerinde en uzun ?mürlüsü olan K?r?m Hanl???n?n kurucusu Hac? Giray, Cuci'nin kü?ük o?lu Tokay Timur soyundan gelmekteydi. Tokay Timur ayn? zamanda Alt?n Orda'n?n kurucusu Cuci'nin büyük o?lu Batu Han'?n da karde?i idi. K?r?m Hanl???, K?r?m’?n Ruslar taraf?ndan ilhak edildi?i 1783 y?l?na kadar Cengiz Han soyundan gelen Giraylar taraf?ndan y?netilmi?tir. ?l-i Cengiz olarak da an?lan Giraylar?n y?netti?i K?r?m Hanl??? 18. yüzy?la kadar Osmanl? Devleti'nin herhangi bir etkisi de?erlendirmeye al?nmad???nda bile Avrupa'n?n en ?nemli gü?lerinden biriydi. 18. yüzy?la kadar Rusya ve Polonya'n?n hanl??a vergi ?demesi bunun en gü?lü ?rne?idir.

Cengiz Han ku?a?? modern ?zbek halk?n?n olu?umunda oynad??? rol nedeniyle bu halk?n tarihinin en ?nemli kesitini olu?turmaktad?r. Günümüzde Orta Asya'n?n en kalabal?k halk? olan ?zbeklerin ad? Alt?n Orda Han? ?zbek Han'dan gelmektedir. ?zbek Han, Cengiz Han'?n büyük o?lu Cuci'nin soyundan To?r?lca'n?n o?ludur. Bozk?rda genellikle tan?nm?? bir y?neticinin ya da kumandan?n ba??nda bulundu?u grubun zamanla onun ad?n? ta??mas? gelene?i uyar?nca Cuci'nin ard?llar?ndan ?zbek Han’? liderleri olarak kabul eden Cuci ulusu onun ad?n? kendilerini tan?mlamak üzere kullanmaya ba?lam??, b?ylece ?zbekler denen topluluk ortaya ??km?? ?zbek Ulusu deyi?i bütün Alt?n-Orda’y? kapsar duruma gelmi?tir.

Alt?n Orda’n?n par?alanmas? ile ?zbek ulusunun ba??ms?z bir duruma geli?i, 1428’de Cuci'nin 5. o?lu ve Batu'nun karde?i olan ?eyban'?n (?iban) sülalesinden Ebü'l-Hayr Han’?n, Bat? Sibirya’da Tura ?rma??n?n k?y?s?nda ?zbek ulusunun han? olarak ilan edilmesiyle ger?ekle?mi?tir. Bu hanl?k tarihe ?eyban? Hanl??? ya da ?zbek Hanl??? olarak ge?mi?tir. ?eyban? Hanl??? 1561'de y?netim merkezini Buhara'ya ta??d??? i?in, Buhara Hanl??? olarak an?lmaya ba?lam??t?r. Buhara Hanl???, 1753 y?l?na kadar Cengiz Han soyundan gelen hanlar taraf?ndan y?netilirken Buhara Hanl???n? i?gal eden Cengiz Han soyundan olmayan Mangitler 1753'te Emirli?ini ilan etmi?ti. D?nemin Orta Asya'n?n t?resine g?re Cengiz Han soyundan gelmeyenler Han olamad??? i?in Mangit hanedan? 1920’de Buhara Cumhuriyeti kurulana dek t?pk? Timur gibi Emir ünvan?n? kullanm??t?.

Sadece Cengiz Han soyundan gelenlerin "Han" san?n? kullanabildi?i bir dünyada Cengiz Han'?n o?lu ?a?atay'?n kurdu?u ?a?atay Hanl??? topraklar?nda Semerkand'da askeri bir lider olarak ortaya ??kan Timur (1370-1405) gibi bir askeri deha bile Cengiz Han soyundan olmad??? i?in “Han” san?n? yerine “Emir” ünvan?n? kullanm??t?r ve ya?am? boyunca “Han” olarak Cengiz Han soyundan birini yan?nda ta??m??t?r. Cengiz Han soyundan biri ile evlenerek han damad? anlam?na gelen “küregen” san?n? kullanm??t?r. Tarihte Buhara ve Hokand Hanl??? ile birlikte ü? ?zbek Hanl?klar? olarak an?lan hanl?klardan biri olan Hive Hanl??? da 20. yüzy?la kadar belli aral?klarla yine ?eyban?lerin de?i?ik bir kolu olarak ad? an?lan, Cengiz Han soyundan gelen Yadigaro?ullar? taraf?ndan y?netilmi?tir.

Alt?n Orda'n?n par?alanmas?ndan sonra Cetisu Irma?? k?y?lar?nda 1465 y?l?nda kurulan ve günümüzde Kazaklar?n k?kenini olu?turan Kazak Hanl??? da Cengiz Han'?n o?ullar?ndan Cuci'nin ulusuna ba?l? Toka Temür ku?a??ndan Canibeg ve Kerey taraf?ndan kurulmu?tur. Günümüzde Kazakistan Cengiz soyunun hala de?erli oldu?u ülkelerden biridir. Kazak biliminsanlar? yapt?klar? genetik ara?t?rmalar sonucunda Kazakistan Cumhurba?kan? Nursultan Nazarbayev’in de soy olarak Cengiz Han’?n torunu oldu?unu iddia etmi?lerdir.

Rusya da Cengiz Han ?mparatorlu?unun en ?ok etkiledi?i ülkeler aras?nda yer al?r. Mo?ollar Cengiz Han ya?amda iken 1223'te ilk olarak Ruslar'? yenilgiye u?ratm??, 1235-1242 aras? Batu Han'?n, Moskova ve Kiev’i fethetmesiyle Ruslar?n Tatar Boyunduru?u dedi?i yakla??k 300 y?l sürecek d?nem ba?lam??t?r. Sovyet y?netiminin Rusya’da 80 y?l sürdü?ü dü?ünülürse bu ola?anüstü bir süredir. Günümüzdeki Rus devleti 1480 y?l?nda kurulan Moskova Knezli?i üzerine olu?turulmu?tur.

1317 y?l?nda Moskova Knezi Yuri Danilovi?, Cengiz Han soyundan gelen Alt?n Ordu han? ?zbek Han’?n k?z karde?iyle evlendi. Bu nedenle Moskova Rus Knezleri Cengiz Han’?n büyük o?lu Cuci ku?a?? ile akrabal?k olu?turulmu? oldu. ?zbek Han, Moskova Knezi Yuri Danilovi?’i büyük knez ilan ederek Rusya’n?n temelini olu?turacak olan Moskova Knezli?inin ?n plana ??kmas?n? sa?lad?. Alt? Ordu’nun par?alanmas?ndan sonra ortaya ??kan Tatar Hanl?klar?ndan biri olan Kas?m Hanl??? hükümdarlar?ndan Say?n Bulat Han 1573’te H?ristiyanl??? kabul etmi? ve Sem?n Bekbulatovi? ad?n? alm??t?.

Yapt??? ?e?itli seferlerle Moskova Knezli?i'ni geni?letip bu durumdan yararlanarak kendini "Tüm Rusya'n?n ?ar?" ilan eden Rus ?arl???n?n kurucusu Korku? ?van, ?sve? ile yapt??? Livon sava?lar?nda zor duruma dü?ünce ülke i?indeki boyar ve yerel knezlerin muhalefetini ancak Rus taht?na Cengiz Han soyundan biri ge?ti?i takdirde bast?rabilece?ini dü?ünüyordu. Korkun? Ivan, bu amac?na ula?mak i?in de 1574 y?l?nda Simeon Bekbulatovi? ’den daha uygun aday bulamazd?.

Simeon, Cengiz Han’?n torunu Orda’n?n soyundan geliyordu ve Alt?n Orda’n?n son han? Ahmet’in en büyük torunuydu. B?ylece, Rus ?ar? Korkun? Ivan hem Cengiz Han soyundan gelen hem de ayn? zamanda Han olan Simeon ’u Rus taht?na ??kartarak, Rusya’n?n merkezile?me ve ?ar?n otoritesini art?rmaya y?nelik politikas?n? temellendirmek amac?yla onu tüm Rusya'n?n Grandükü olarak atam?? kendisini yaln?zca "Moskova'n?n Ivan'?" olarak adland?rm??t?.

Simeon, Livonya Sava??'nda Moskova ordusunun ba? alay?nda (Bol?oi Polk) komutan olarak yer alm??t?r. Simeon, Moskova Kremlini'ndeki bir y?ll?k hükümdarl?k süresinde, III. ?van'?n büyük büyük torunu Anastasya Mstislavskaya ile evlenmi?tir. Simeon 1576'da da k?demi dü?ürülerek "Tüm Rusya'n?n Grandükü" iken "Tver' ve Torjok Kentlerinin Grandükü" oldu.1585 y?l?nda, ?ar Feyodor Ivanovi? onun "Tver' ve Torjok Kentlerinin Grandükü" san?n? kald?rarak onu Ku?alov'daki kendi mülkünde hapse att?rd?.

1616 y?l?nda Moskova'da bir manast?rda ?ldü. Ruslar da t?pk? Avrupal?lar, Araplar ve ?ranl?lar gibi Mo?ollara Tatar demekte idi. Mo?ol ?mparatorlu?u ve onun ard?l? olan hanl?klar ??ktükten ya da Rusya taraf?ndan ilhak edildikten sonra onlar?n yap?s?ndaki halklara da Tatar demeyi sürdürdüler. Günümüzde K?r?m Tatarlar?, Tataristan'daki Kazan Tatarlar? ve Ba?kurdistan'daki Tatarlar Rusya Federasyonu i?erisindeki kendi ?zerk cumhuriyetleri i?erisinde ya?amakta olup 10 milyonluk nüfuslar? ile Rusya Federasyonu i?erisinde Ruslardan sonra en kalabal?k ikinci etnik gruptur.

?skender'den sonra ?ran'?n ikinci büyük fatihi olarak kabul edilen Cengiz Han d?neminden ba?layan ?ran'daki Mo?ol egemenli?i, onun torunu Hülagü Han taraf?ndan kurulan ba?kenti Tebriz kenti olan ?lhanl?lar d?nemi boyunca yakla??k 110 y?l sürmü?tür. Alt?n Ordu ve ?a?atay Hanl???n?n aksine ?lhanl?lar?n ??kü?ünden sonra kapsad??? topraklarda Cengiz Han soyundan ba?ka olu?umlar olu?mad?. Siyasal ve asker? ya?ant?s?na Cengiz Han soyundan ?lhanl?lara ba?l? bir beylik olarak ba?layan Osmanl? Devleti d?neminde Cengiz Han soyuna kar?? herhangi bir olumsuz yakla??m g?rülmemi?tir. üstelik Osmanl? padi?ahlar?ndan II. Murad zaman?nda, yay?nlanan bir tarih? takvimde Cengiz Han, ?gedey, Güyük, Mengü, Hülagü, Abaka, Keyhatu gibi Müslüman olmayan Cengiz Han soyundan ka?anlar rahmetle an?lm??t?r.

Osmanl?lar?n Cengiz Han soyundan gelenlerle yak?n ili?kisi K?r?m Hanl???n? y?neten ?l-i Cengiz olarak an?lan Giray Hanedan? ile olan müttefikli?i sayesinde geli?mi?tir. K?r?m Hanl???, Osmanl?lar i?in daha ?ok müttefik devlet statüsündeydi. K?r?m Hanlar?, kendi adlar?na para bast?r?yor ve kendi adlar?na hutbe okutuyorlard?. Osmanl?lar da Ukrayna bozk?rlar?n?n yaln?zca K?r?m y?netimine ili?kin oldu?unu kabul ediyordu. Osmanl?lar K?r?m Hanl???'ndan vergi alm?yor, üstelik seferlerde ba?ar?l? olurlarsa onlara vergi bile ?düyorlard?.

K?r?m hanlar?n?n Osmanl? Veziriazam'?n?n ordudaki mevkiine kar??n K?r?m Hanlar?n?n resmi toplant?lardaki dereceleri veziriazamdan yukar? idi. K?r?m Hanlar? padi?ah taraf?ndan kabullerinde bir minder üzerinde otururlar oysaki veziriazam 17.yüzy?l ortalar?ndan itibaren padi?ah huzurunda ayakta dururdu. Yine K?r?m Han? ata biner ya da attan inerken padi?ahlara ?zgü binek ta?? üzerine basar veziriazamlar ise iskemle üzerine basard?. Kanuni Sultan Süleyman d?neminde 1532 y?l?ndan sonra K?r?m'?n?hükümdar?ailesi Giray Hanedan?ndan bir ya da birka? ki?i ?stanbul'da ve hemen yak?n?ndaki mülkleri?olan,?avc?l???yla ünlü ?atalca'da ya?ard?.

Osmanl? Devleti'nin 14. Padi?ah? Sultan I. Ahmet zaman?nda,?Osmanl??Devleti'nin Alt?n Orda'n?n varisleri K?r?m Hanlar? ile yapt?klar? antla?mada Hanedan-? Ali Osman'da erkek kalmazsa K?r?m Hanlar??otomatikman?Osmanl? Devleti'nin ba??na ge?ecekti. Cengiz Han soyundan gelen K?r?m Hanlar?, Osmanl? ?mparatorlu?u’nun?me?ru?varisi say?lm??t?r. Yani Osmanl? soyundan bir erkek dünyaya gelmeseydi ya da ?ldürülüp de hanedanda kimse kalmasayd?, “Devlet-i Ali Osmaniye’yi”?K?r?m?Hanlar?n'dan,?yani?Cengiz Han soyundan gelen biri y?netecekti.?

Osmanl?n?n?Cengiz Han'?n?varisleriyle ile ili?kisi bu kadar derindi. On sekizinci yüzy?l sonlar?nda K?r?m Hanl???'n?n Ruslar taraf?ndan y?k?lmas?ndan sonra II. Kaplan Giray ?atalca'ya gelerek Suba?? K?yü'ne yerle?ti. K?yde Han'?n?ve?soyunun?yapt?rd?klar??Han?Camii, Selim Giray Sultan ?e?mesi ve mezar ta?lar? vard?r. K?r?m Hanlar?'ndan Selim Giray Han da K?r?mdan ?atalca'ya gelip yerle?enlerdendir. 19. yüzy?lda Sultan II. Mahmud d?neminde, K?r?m Hanl???n?n y?k?l???ndan 60 y?l sonra Osmanl?n?n K?r?m Hanl?k sülalesi ile ilgili olarak Selatin-i Cengiziyeden hangileri ya?amda ve hangilerinin ?lmü? oldu?u saptan?p soyu sopu Cengiz Hana dayand?r?lan K?r?m Hanlar?ndan Devlet Giray Sultan?n kan?n? ta??yanlar?n maa?a ba?lanmas?yla ilgili 1837 tarihli bir belge bulunmaktad?r. Bugün torunlar?n bir k?sm? ?stanbul, Ankara ve Bursa'da ya?amakta olup hanedan?n ?ngiltere'de ya?ayan bir kolu da bulunmaktad?r.

Cumhuriyet d?neminde ise Mustafa Kemal Atatürk’ün ba?latt??? tarih ve Türkoloji ?al??malar? ile olu?an Türklük literatürü ile birlikte Türkiye'de Cengiz Han ile ?al??malara a??rl?k verildi. Bu yeni Türklük Literatüründe bu d?nemden itibaren uzun süre Türklerin tarihinin Osmanl?dan olu?mad??? ve Müslüman olmadan ?nce de büyük bir ulus oldu?u Cengiz Han ve Atilla gibi cihangirler ??kard??? kültü i?lenmi?tir. 1931 y?l?nda Harold Lamb’in “Cengiz Han; Tüm ?nsanlar?n ?mparatoru” adl? yap?t? ve 1950'de B.Y Vladamirov'un Cengiz Han adl? yap?t? mill? e?itim bakanl??? taraf?ndan Türk?eye ?evrilerek bas?lm??t?r. Profes?r Zeki Velidi Togan'?n, 1941′de yay?nlad??? “Mo?ollar, Cengiz ve Türklük” adl? yap?t?, 1946′da yay?nlad??? “Umum? Türk Tarihine Giri?” adl? yap?t? Cengiz Han ile ilgili ayr?nt?l? ?al??malard?r. Cengiz Han ve Mo?ollar ile ilgili en ?nemli ve ?a?da? tek kaynak olan 1240 y?l?nda yaz?lm?? olan Mo?ollar?n Gizli Tarihi ise Türkolog Prof. Dr. Ahmet Temir taraf?ndan Almanca ve Rus?a ?evirileri, Mo?olca asl?yla kar??la?t?r?larak Türk?eye ?evrilmi? ve 1948 y?l?nda Türk tarih Kurumu yay?nlar? aras?nda yay?nlanm??t?r.

Cengiz Han, ard?llar?n?n yüzy?llarca egemenlik sürdü?ü Rusya'dan ?in'e, Türkiye'den, ?ran'a ve Ukrayna'ya kadar geni? bir alanda büyük etkiler b?rakm??t?r. 2003 y?l? Mart ay?nda, American Journal of Human Genetics dergisinde yay?nlanan makaleye g?re 23 genetik bilimciden olu?an bir grup bilim insan?, Avrasya'da 2000 kadar erkekten al?nan DNA ?rneklerini inceleyerek günümüzde 16 milyon erke?in ortak atas?n?n Cengiz Han'?n soyundan geldi?i kan?s?na varm??t?r.

Cengiznameler

Cengizname, Cengiz Han'?n ya?am? ?er?evesinde olu?mu? bir destans? bir ?yküdür. Bu destan'?n Kazan Tatarlar? taraf?ndan olu?turuldu?u ya da Tataristan'da olu?tu?una ili?kin gü?lü belirtiler vard?r. Yaz?ya ge?irildi?i zamana ili?kin i?aretler ise 16. yüzy?l? g?stermektedir. 1551'de, "?temi? Hac?" adl? bir Kazak taraf?ndan ?a?atayca yaz?lm?? olan Cengizname, Cengiz Han destan?n?n bilinen ilk yazma nüshas? (kopyas?d?r). Yine ?a?atayca yaz?lm?? olan ve 17. yüzy?lda yaz?ld??? belirlenen di?er yap?t ise Defter-i ?ingizname'dir. Defter-i ?ingizname'nin Kazan Tatarlar?na ili?kin olan nüshas? ara?t?rmac?lar?n üzerinde en ?ok durduklar? nüshad?r. Defter-i ?ingizname'nin Paris Mill? Kütüphanesinde, Berlin Devlet Kütüphanesinde ve British Museum'da yazma nüshalar? vard?r. ?lk bas?l? nüshas? ?brahim Halfin taraf?ndan 1822'de Kazan'da bast?r?lm??t?r. Destan, Orta Asya'da Ba?kurtlar, K?rg?z-Kazaklar?, Yakutlar-Tunguzlar aras?nda yay?lm?? ve de?i?ik anlat?mlar? ortaya ??km??t?r. Kendisi de Cengiz Han'?n soyundan gelen ?zbek Hanl?klar?ndan Hive Hanl??? hükümdar? Ebu'l Gazi Bahad?r Han'?n 17. Yüzy?lda kaleme ald??? “?ecere-i Türk?” ve “?ecere-i Terakime” adl? yap?tlar?nda "Cengizname"nin 17 varyant?n? saptad???n? s?ylemektedir. Cengizname'de anlat?lan olaylar, Cengiz Han'?n ve ?ocuklar?n?n tarihi ?ykülerine uygun bir ilerleyi? izlemektedir. Destan, Han'?n atalar?n? ve do?u?unu anlatarak ba?lar. Evlenmesi, kabileleri etraf?nda toplamas?, yapt??? sava?lar ve fetihleri anlat?ld?ktan sonra kurdu?u imparatorlu?u ?ocuklar? aras?nda payla?t?rarak ?lmesiyle bitmektedir.

Ailesi

E?leri

1. B?rte
2. Yesüy

Yirmi y?l boyunca kendisine devaml? bir?ok k?z getirilmesine kar??n büyük bir ba?l?l?k ve sevgi g?sterdi?i e?leri B?rte ve Yesüy olmu?tur.

Erkek ?ocuklar?

1. Cuci
2. ?a?atay
3. ?geday
4. Tuluy

Cengiz Han'?n yasal miras??lar? yaln?zca B?rte'den olan o?ullar? idi. Ba?ka kad?nlardan da o?ullar? olsa da yasal olarak varislik haklar?ndan yoksun b?rak?ld?klar? i?in haklar?nda hi?bir bilgi yoktur.

K?z ?ocuklar?

1. Alaltun

Cengiz Han'?n B?rte'den iki k?z? oldu?u bilinmektedir. Ger?ekte Cengiz Han'?n bir?ok k?z? olmu?tur ancak bir?o?unun ad? bilinmemektedir.

Popüler kültürdeki yeri

• 2007 yap?m? Mo?ol: Cengiz Han'?n Yükseli?i adl? sinema filminde Cengiz Han, Japon oyuncu Tadanobu Asano taraf?ndan canland?r?ld?.
• Paradox Interactive'in yay?mlad??? 2020 ??k??l? video oyunu Crusader Kings III'de yer almaktad?r.

Konuyla ilgili yay?nlar

• Rene Grousset, Bozk?r ?mparatorlu?u ISBN 978-975-437-098-0
• Man, John. Genghis Khan: Life, Death and Resurrection (London; New York: Bantam Press, 2004) ISBN 0-593-05044-4.
• ?zdemir, H. Ahmet, Mo?ol ?stilas?, ?z Yay?nc?l?k, ?stanbul 2005. ISBN 975-355-592-X
• Ratchnevsky, Paul (1991). Genghis Khan: His Life and Legacy. Blackwell Publishing. ISBN 0-631-16785-4.
• Lister, R. P. Genghis Khan (Lanham, Md.: Cooper Square Press, 2000 [c1969]) ISBN 0-8154-1052-2.
• Morgan, David (1986). The Mongols (Peoples of Europe). Blackwell Publishing. ISBN 0-631-17563-6.
• Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi - Cengiz Han maddesi.
• Roux, Jean-Paul, historien (2002). Gengis Khan et l'Empire mongol. Paris: Gallimard. ISBN 2-07-076556-3. OCLC 401592071. 
• Bretschneider, Emilii. Medi?val Researches from Eastern Asiatic Sources. London: K. Paul, Trench, Trübner & Co. ISBN 81-215-1003-1
• Belgesel: Cengiz Han - BBC
• Grolier International Americana Encyclopedia - Cengiz Han maddesi ISBN 0-7172-9647-4.

D?? ba?lant?lar

• Cengiz Han ve Mirasc?lar? sergisi haberi - NTVMSNBC 6 Aral?k 2006 12 ?ubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
• Arkeologlar Cengiz Han'?n kalesini buldu, S?zcü 8 Aral?k 2015 [1] 17 A?ustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
• Ben Tanr?n?n cezas?y?m-Milliyet.16 Nisan.2013,[2] 29 A?ustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.

Resm? unvanlar
?nce gelen: '	Mo?ol ?mparatorlu?u han? 1206 – 1227	Sonra gelen: Tuluy