国际社会积极评价中国两会成果
Subutay (Mo?olca: С?бээдэй / Sübe'edei, Sübütei, Fars?a: ?????? ????? Sūbdā'ī bahādur, ?ince: 速不台 ya da 速別額台; 1176 - 1248), Cengiz Han ve ?geday'?n ba?l?ca stratejisti olan Mo?ol generali.[1] Subutay, insanl?k tarihinin en büyük biti?ik imparatorlu?u olan Mo?ol ?mparatorlu?u'nun geni?lemesinin bir par?as? olarak tarihteki di?er tüm komutanlardan daha fazla b?lgeyi fethetti?i veya ele ge?irdi?i 20'den fazla seferi y?netti ve 65 meydan muharebesi kazand?.[2] Zaferlerini genellikle sofistike stratejileri ve birbirinden yüzlerce kilometre uzakta hareket eden ordular? rutin olarak koordine etmesi sayesinde kazand?.[3] Subutay, kendisini Orta Asya'dan Rus bozk?rlar?na ve Avrupa'ya g?türen seferlerinin co?rafi ?e?itlili?i ve ba?ar?s? ile tan?n?r. Subutay, bir?ok ki?i taraf?ndan Cengiz ve ?geday Han'?n fetihlerinde etkili olan tarihteki en büyük askeri komutan olarak kabul edilmektedir.[4]
?lk y?llar?
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Tarih?iler, Subutay'?n 1175 y?l?nda,[5] muhtemelen bugünkü Mo?olistan'da bulunan Yukar? Onon Nehri'nin hemen bat?s?nda do?du?una inanmaktad?r. Baz? tarihi anlat?lar onun Uraangkay klan?na mensup oldu?unu iddia etmektedir. Bu anlat?lara g?re, ren geyi?i halk?n?n bir üyesi olarak Subutay, tüm Mo?ollar?n sahip oldu?u do?u?tan gelen do?al binicilik e?itiminden yoksundu ve bu da onu, Mo?ollar aras?nda bir yabanc? haline getiriyordu.[6]
Ancak son zamanlarda yap?lan ?al??malar bu eski anlat?y? g?z ard? etmektedir. Stephen Pow ve Jingjing Liao, "...Mo?ol ?mparatorlu?u'nun en büyük generalinin, bozk?r g??ebe kültürünün ren geyi?i ?oban? bir yabanc?s? oldu?unu hayal etmenin yaratt??? ironi duygusunun modern yazarlar i?in gü?lü bir edebi ?ekicili?e sahip oldu?unu" belirtmektedir.[7]
Asl?nda Subutay'?n ailesi, nesiller boyunca Temu?in'in (gelece?in Cengiz Han'?) ailesiyle ili?kilendirilmi?ti. Subutay'?n büyük büyük büyükbabas? Nerbi'nin, Mo?ol Han? Tumbina Sechen'in müttefiki oldu?u iddia edilmektedir. Subutay'?n babas? Jarchigudai'nin, Baljuna G?lü'nde zor durumda kald?klar?nda Temu?in ve takip?ilerine yiyecek sa?lad??? ve Subutay'?n a?abeyi ?elme'nin de Mo?ol ordusunda general olarak g?rev yapt??? ve Temu?in'in yak?n bir arkada?? oldu?u iddia edilmektedir. ?elme, Mo?ol platosunun birle?tirilmesi sürecinde a??r yaral? Temu?in'i kurtard?. Bir di?er karde?i ?aurhan'dan ise Mo?ollar?n Gizli Tarihi'nde bahsedilir.[8]
Subutay'?n Yuan Tarihi'ndeki biyografisine g?re, Subutay'?n babas? bir keresinde efendisi Taizu'ya (Cengiz Han) sunmak üzere bir koyun sürüsünü güdüyordu. Soyguncularla kar??la??nca esir al?nd?. Huluhun (Subutay'?n karde?i) ve Subutay tam zaman?nda yeti?tiler ve m?zraklar?yla soygunculardan baz?lar?n? b??aklad?lar. Atlar ve adamlar birlikte dü?tü ve grubun geri kalan? geri ?ekildi ve ayr?ld?. Sonu? olarak, babalar?n?n zorlu?unu hafiflettiler ve koyunlar imparatorun makam?na ula?abildiler.[9]
Bu yak?n aile ili?kisine ra?men, baz?lar? Subutay'?n kariyerinin Mo?ol ?mparatorlu?u'nun bir meritokrasi oldu?unun kan?t? oldu?unu dü?ünmektedir. Do?u?tan halktan biriydi, s?zde bir demirci olan Jarchigudai'nin o?luydu. Subutay 14 ya??ndayken, 17 ya??ndayken orduya kat?lan a?abeyi ?elme'nin izinden giderek Temu?in'in ordusuna kat?lmak üzere klan?ndan ayr?ld? ve Cengiz'le kan ba?? olmayan birinin ula?abilece?i en yüksek komutanl??a kadar yükseldi.[10] On y?l i?inde generalli?e yükseldi ve ?ncü birliklerde g?rev yapan d?rt tümenden birinin komutan? oldu. 1211'de Kuzey ?in'in istilas? s?ras?nda Subutay, k?demli Mo?ol generali Cebe ile ortakt? ve bu ortakl?k Cebe'nin 1223'teki ?lümüne kadar devam edecekti. 1212 y?l?nda Huan'? ele ge?irerek kaynaklarda bahsedilen ilk büyük ba??ms?z harekat?n? ger?ekle?tirdi.
Subutay'?n ba??ms?z komutanl?k i?in ilk ?ans? 1197 y?l?nda, 22 ya??ndayken Merkitlere kar?? yap?lan harekat s?ras?nda geldi. Subutay'?n rolü ?ncü olarak hareket etmek ve Tchen Nehri'ndeki Merkit kamplar?ndan birini yenmekti. Subutay, Cengiz Han'?n ekstra se?kin birlikler teklifini reddetti ve bunun yerine bir Mo?ol firarisi k?l???nda Merkit kamp?na tek ba??na gitti. Subutay, Merkitleri ana Mo?ol ordusunun ?ok uzakta oldu?una ve tehlikede olmad?klar?na ikna etmeyi ba?ard?. Sonu? olarak, Merkitler muhaf?zlar?n? indirip devriyelerini s?n?rland?rarak Mo?ollar?n Merkitleri kolayca ?a??rt?p ku?atmas?na ve iki generali esir almas?na olanak tan?d?.[11] Ayr?ca 1204 y?l?nda Naymanlara kar?? yap?lan ve Mo?ollara, Mo?olistan üzerinde tam kontrol sa?layan sava?ta ?ncü birliklerin komutan? olarak g?rev yapt?.
Generalli?i
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Subutay, sava? sanat?nda büyük bir yenilik?iydi. ?in, Rusya ve Avrupa'n?n istilas?nda Subutay, genellikle büyük mesafelerle ayr?lm?? büyük kuvvetleri rutin olarak koordine etti. Subutay'?n manevralar? dü?manlar?n? yan?ltmak ve onlar? beklenmedik y?nlerden vurmak i?in tasarlanm??t?. Jin'in 1232'deki Mo?ol istilas?, son derece avantajl? arazilerine ra?men o zamana kadar ba?ar?l? olan Jin kuvvetlerini sürekli olarak birbirinden ay?rd?, ?ünkü ana ordular? izole olana ve a?l?ktan ?lene kadar hangi Mo?ol ordular?n?n sahte hangilerinin ger?ek tehdit oldu?unu belirleyemediler. Gü?lü bir ?ekilde tahkim edilmi? yerler, tüm organize direni? yok edilene kadar atlanacak ve g?z ard? edilecekti. Ku?atmalar kritik ya da savunmas?z yerlerle s?n?rl? kal?rd?; di?er durumlarda Mo?ollar ya abluka kuvveti b?rak?r ya da tahkim edilmi? kaleleri g?rmezden gelir ve etraf?ndaki tar?m? tahrip ederdi, b?ylece geri kalan halk tahkim edilmi? duvarlar i?inde kal?rsa a?l?ktan ?lürdü.[12]
Carrhae ya da Malazgirt Meydan Muharebesi'nde oldu?u gibi, bozk?r atl? ok?u ordular?n?n dü?manlar?n? saatlerce hatta günlerce oklarla yava? yava? zay?flatt???na dair yayg?n alg?n?n aksine, Subutay ?ok daha kararl? ve ak?c? bir ?ekilde sava?t?; a??r ate? gücü, derin düzenlerle h?zl? süvari hücumlar? i?in a??kl?klar yaratmak i?in kullan?ld?. 1223'teki Kalka Nehri Muharebesi'nde Subutay'?n 20.000 ki?ilik ordusu, dokuz günlük bir geri ?ekilmenin ard?ndan 80.000 ki?ilik Rus ordusunu oyalayarak bozguna u?ratt? ve ard?ndan uzun süreli bir gülle bombard?man? olmaks?z?n hemen d?nüp kesin bir hücum ger?ekle?tirdi. Rus ordusunun ?ncü birlikleri, ikinci dalga daha sava? alan?na ula?madan ve konu?lanmaya ba?lamadan ?nce ?oktan ka?maya ba?lam??t?.[13]
Subutay, Cengiz Han'la birlikte ku?atma sava??nda mühendislerin de?erini fark eden ilk Mo?ol generallerinden biriydi. Meydan sava?lar?nda bile ku?atma makinelerinden yararland?. Mohi Muharebesi'nde Macar arbalet?iler, Mo?ollar?n bir gece k?prü ge?i?ini geri püskürttüler ve ertesi gün nehri ge?mek i?in sava?an Mo?ollara ?nemli kay?plar verdirdiler. Subutay, Macar arbalet?ilerinin k?y?lar?n? temizlemek ve hafif süvarilerinin daha fazla kay?p vermeden nehri ge?mesinin yolunu a?mak i?in büyük ta? at?c?lar yap?lmas?n? emretti. Ku?atma silahlar?n?n bu ?ekilde kullan?m?, dü?man ordusuna sald?r?rken ayn? zamanda direni?lerini k?rmak i?in top?u bombard?manlar?n?n kay?tlara ge?en ilk kullan?mlar?ndan biriydi. Uygulamada, bu kullan?m daha ?ok I. Dünya Sava??'nda bir sald?r?dan hemen ?nce dü?man hatlar?n? yumu?atmak ve bozmak i?in kullan?lan sürünen yayl?m ate?ine benziyordu.[14]
Cengiz Han gibi Subutay da dü?man saflar?nda b?lünmeler yaratma ve onlar? ?a??rtma konusunda bir ustayd?. Korkun? Mo?ol ünü, anla?mazl?klar? yayan son derece etkili casus a?lar? ve kilit yerel liderlere verilen te?viklerle birle?ti?inde, rakiplerinin etkili bir ?ekilde birle?mesini ve tam kapasiteyle sava?mas?n? engelledi.
Orta Asya seferleri (1217-1220)
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]1217 y?l?nda Cengiz Han, Subutay'? nefret edilen Merkitleri ve müttefikleri olan Kuman-K?p?ak konfederasyonunu, günümüz Orta Kazakistan'?nda avlamas? i?in g?nderdi. Subutay onlar? 1217'de ?u Nehri'nde ve 1219'da Vah?i K?p?ak topraklar?nda tekrar ma?lup etti. Subutay, 1219'daki ?em Nehri sava??ndan ?nce ?ncü birliklerine ?ocuklar?n oyuncaklar?n? ta??tt? ve Merkit'ten ka?an bir grup aileymi? gibi onlar? geride b?rakt?. Bu aldatmacan?n bir sonucu olarak, Subutay'?n ordusu Merkit/K?p?ak liderli?ini ?a??rtmay?, ku?atmay? ve ele ge?irmeyi ba?ard?.[15]
Harizmli II. Muhammed, k?sa bir süre sonra Irg?z Nehri boyunca Subutay'a sald?rd?. Orta Asya'n?n büyük b?lümünü fethetmi? olan Sultan'?n se?kin kuvvetleri kar??s?nda say?ca bire ü? üstünlük sa?lamas?na ra?men, Subutay ?iddetli bir sava??n ard?ndan onu püskürttü ve gece boyunca geri ?ekildi. Pers kaynaklar?na g?re bu sava?, Muhammed'in Mo?ollar? meydan sava??nda yenebilece?ine dair güvenini sarst?, ?ünkü Subutay sadece 20.000 ki?ilik kü?ük bir kuvvete komuta ediyordu ve onunla sava?mak bile istemiyordu. S?ylendi?ine g?re Mo?ol ordusu, onun sol kanad?n? yok etti ve o?lundan takviye gelene ve sava? alan? karanl??a bürünene kadar neredeyse merkezini k?r?p onu esir ald?.[16] Bu sava? nedeniyle Muhammed, daha ?nceki sava?larda oldu?u gibi Karah?tay ?mparatorlu?u'ndaki kar???kl?ktan yararlanamad?.
Cengiz Han, Mo?ol el?ilerinin idam edilmesine misilleme olarak Harizm'i i?gal etmek üzere 1219 y?l?n?n sonlar?nda Mo?ol ordusunu bat?ya do?ru y?nlendirdi. Yakla??k 100.000 silahl? adamdan olu?an Mo?ol ordusu, Harezim ?mparatorlu?u kuvvetlerinden say?sal olarak üstündü ve Mo?ollar, aldatma ve h?zl? manevra yoluyla, izole edilmi? Harezm ordular?n? tepki veremeden ayr?nt?l? bir ?ekilde ma?lup etti.
Ayr?ca bak?n?z
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Kaynak?a
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]- ^ de Rachewiltz, Igor (1993). In the Service of the Khan: Eminent Personalities of the Early Mongol-Yüan Period (1200-1300). Otto Harrassowitz Verlag. ss. 13-27. ISBN 9783447033398.
- ^ Hart, B. H. Liddell (1927). Great Captains Unveiled (?ngilizce). W. Blackwood & Sons. s. 3.
- ^ Turnbull, Stephen (2014). Genghis Khan & the Mongol Conquests 1190-1400 (?ngilizce). Bloomsbury Publishing. ss. 48-51. ISBN 9781472810212.
- ^ May, Timothy Michael, (Ed.) (2017). The Mongol Empire: A Historical Encyclopedia (?ngilizce). ABC-CLIO. s. 94. ISBN 978-1-61069-340-0.
- ^ Gabriel, Richard. "Genghis Khan's Greatest General Subotai the Valiant". University of Oklahoma Press, 2004, s. 6.
- ^ Gabriel, 6-8.
- ^ Pow, Stephen; Liao, Jingjing (2018). "Subutai: Sorting Fact from Fiction Surrounding the Mongol Empire's Greatest General (With Translations of Subutai's Two Biographies in the Yuan Shi)". Journal of Chinese Military History. 7 (1): 43-44. doi:10.1163/22127453-12341323.
- ^ Tsendiin Damdinsüren (1970). "120 (III)". Монголын нууц товчоо [Mo?ollar?n Gizli Tarihi]. 1. (Mo?olca).
- ^ Yuanshi 121, 122 in: Pow, Stephen and Liao, Jingjing: Subutai – Sorting Fact from Fiction Surrounding the Mongol Empire’s Greatest General (With Translations of Subutai’s Two Biographies in the Yuan Shi). Journal of Chinese Military History, Volume 7, Issue 1. Brill, Leiden, 2018, ss. 51-52, 69.
- ^ Gabriel 2004, ss. 1, 3.
- ^ Gabriel, 12-13.
- ^ Gabriel, Chapter 8; Carl Svedrup, Sube`etei Ba`atur, Anonymous Strategist.
- ^ Chris Peers, the Mongol War Machine (2015), 157-159.
- ^ Timothy May, the Mongol Art of War.
- ^ Yuanshi 121, 122 in: Pow and Liao, 52-54.
- ^ Juvaini, History of the World Conqueror, 370-371.
| ?stila ve Ak?nlar |  | |
|---|---|---|
| Hanlar | ||
| Komutanlar | ||
| ?stilaya u?rayan devletler | Harezm?ahlar (Celaleddin Harezm?ah) · Abbas?ler (Mustas?m Billah) · Meml?k Sultanl??? (Baybars) · Delhi Sultanl??? (Alaeddin Halaci) ?erkes Krall??? (Tuqar) · Gürcistan Krall??? (IV. Giorgi) · Bohemya Krall??? (I. Wenceslaus) · Lehistan Krall??? (II. Henryk Pobo?ny) Macaristan Krall??? (IV. Béla) · Bizans ?mparatorlu?u (VIII. Mihail) · Kiev Knezli?i (II. Yuri) · Vietnam (Tr?n H?ng ??o) | |
