中国联通揭开混改大幕 或引入民企改善尴尬局面
 | Bu maddenin daha do?ru ve güvenilir bilgi sunmas? i?in güncellenmesi gerekmektedir. Daha fazla bilgi i?in tart??ma sayfas?na bak?n?z. (Bu ?ablonun nas?l ve ne zaman kald?r?lmas? gerekti?ini ??renin) |
| Toplam nüfus | |
|---|---|
| ?nemli nüfusa sahip b?lgeler | |
 Ermenistan 2.961.514[3][4] | |
 Rusya | 1.182.388[5]‐2.900.000[6] |
 Birle?ik Devletler | 1.000.366[7]-2.500.000[8] |
 Fransa | 250.000[9]-750.000[10] |
 Gürcistan?  Abhazya[a] | 168.191[11] 41.864[12] |
 Azerbaycan | 146.573 |
 Lübnan | 150.000 |
 ?ran | 120.000 |
 Almanya | 90.000-110.000 |
 Suriye | 100.000 |
 Ukrayna | 100.000 |
 Brezilya | 98.000 |
 Yunanistan | 80.000 |
 Arjantin | 70.000 |
 Türkiye | 65.000 |
 Kanada | 55.740 |
 Polonya | 50.000 |
| Diller | |
| Din | |
| ?lgili etnik gruplar | |
| Hem?inliler, ?erkesya Ermenileri, Hayhoromlar, Gizli Ermeniler, ve Türkiye Ermenileri | |
Ermeniler (Ermenice: ?????, hayér, Ermenice telaffuz: [hɑ?j??]), anayurdu Bat? Asya'daki Ermeni Yaylalar? olan etnik grup ve millettir.[13]
Ermeniler, Ermenistan'?n demonimidir. Anayurtlar? Ermenistan d???nda dünyan?n ?e?itli b?lgelerine yay?larak diaspora olu?turmu? Ermeniler s?ras?yla Rusya, Amerika Birle?ik Devletleri, Fransa ve Gürcistan'da yüksek nüfusa sahiptiler. ?ran ve eski Sovyet devletleri haricindeki Ermeni diasporas?, ?o?unlukla 20. yüzy?l ba??ndaki Ermeni Tehciri sonras? ortaya ??km??t?r.[14]
Ermenilerin ?o?u, dünyan?n en eski ulusal kiliselerinden biri olan Ermeni Apostolik Kilisesi'ne ba?l?d?r. Hristiyanl?k, ?sa'n?n ?lümünden k?sa bir süre sonra, iki havarisi Aziz Yudah ve Aziz Bartalmay'?n ?abalar?yla ilk defa Anadolu'daki Ermeniler aras?nda yay?lmaya ba?lad?.[15] D?rdüncü yüzy?l?n ba?lar?ndaki Ermenistan Krall???, Hristiyanl??? bir devlet dini olarak benimseyen ilk devlet oldu.[16]
Etimoloji
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Ermeniler kendilerine Hay (Erm: ??? ?o?ul: ????? - hayér) ve ülkelerine Hayastan (Erm: ????????) veya Hayk (????) ad?n? verirler. Bu isim, geleneksel olarak Ermenilerin efsanevi atas? olan ve Horenli Movses'e g?re: Babil Kral? Bel'i, M? 2492 y?l?nda ma?lup edip, ülkesini Ararat b?lgesinde kuran Nuh'un büyük torunu Hayk'tan türetilmi?tir.[17] Ayr?ca "Hay" isminin iki konfederasyonlu Hitit vasal devletlerinden biri olan Hayasa-Azzi'den geldi?i veya ili?kili oldu?u da ileri sürülmektedir.[18][19] En nihayetinde "Hay" s?zcü?ü, Proto Hint-Avrupa s?zcüklerinden póti (lord veya efendi)[20] veya *h?éyos/*áyos "(metal anlam?na gelir)[21] kelimelerinden türetilebilir.
Horenli Movses, Ermeni kelimesinin Hayk'?n soyundan gelen Armenak veya Aram isminden geldi?ini yazm??t?r. Horenli; hem Ermenistan'? hem de Ermenileri Hayk (????) olarak ifade eder — yukar?da ad? ge?en ve bahse konu patrik Hayk ile kar??t?r?lmamal?d?r) Patrik olan Hayk (????) ad?, Ermenistan i?in kullan?lan Hayk' (????) ad? ile tam olarak ve birebir homofon de?ildir.[22] Hayk' (????) klasik Ermenice'de, Ermeni i?in kullan?lan Hay (???) teriminin yal?n halinin (nominativ) ?o?uludur.[22] Baz?lar? Hayk (????) kelimesinden, Hayk' (????) etimolojisinin imkans?z oldu?unu ve "Hay" (Ermeni) teriminin k?keninin do?rulanabilir oldu?unu iddia eder.[22] Bununla birlikte her iki kelimede Ermenilerin kendi kendilerini tan?mlamas? olan "Hay" (???) ve ?o?ulu "Hayer" (?????) kelimelerinin k?k k?sm?yla ba?lant?l?d?r. Hayk, bu nedenle etiyolojik (destan anlat?s?) efsanevi bir figürdür, t?pk? "Kral Dan" Danimarkal?lar, "A?ur" veya "Assur" – Asurlular ve "Tanr? Saxnot" ile Saksonlar gibi.[23]
Yabanc? uluslar?n Ermeni ülkesi i?in kulland?klar? egzonim bir terim olan "Armina" veya "Arminiya" M? 517 tarihli ü? dilli Behistun Yaz?t?'nda Eski Fars?a; ?????????? (a-r-mi-i-n /Armina/) Babil dilinde Armina), Elamca Harminuya) ?eklinde kaydedilmi?tir. Yunan dilinde bilinen en eski tasdiki, baz? tarihlerde Behistun Yaz?t?'ndan bile ?ncesine tarihlenen, Yunanca; "Armenios" Αρμ?νιοι) Yunan tarih?i ve co?rafyac? Miletli Hekataios'a atfedilen bir par?a b?lümdür, i?eri?inde; Pontus daki Chalybes halk?ndan, Thermōdōn Nehri'ni ge?erken, Ermenilerin güney kom?u halk? diye bahseder. (M? 525-500)[24][25][26]
Bir k?s?m ara?t?rmac?lar "Ermenistan" ad?n? Erken Tun? ?a??'n?n Armani (Armanum, Armi) veya Ge? Tun? ?a??'n?n Arme-?upria devleti ile ili?kilendirdi.[27] Bahse konu bu krall?klarda hangi dil veya dillerin konu?uldu?u bilinmedi?inden bu ba?lant?lar sonu?suz kalm??t?r. Bunlara ek olarak Arme'nin Van G?lü'nün hemen bat?s?nda bulundu?u kabul edilirken eski "Armani" b?lgesinin yeri tart??ma konusudur. Baz? modern ara?t?rmac?lar, günümüz Samsat yak?nlar?na "Arme" ile ayn? genel alana yerle?tirdiler[28] ve en az?ndan veya k?smen de olsa, Hint-Avrupa dilleri konu?an bir halk taraf?ndan ya?and???n? ?ne sürdüler.[29] M? 1446'da M?s?r firavunu III. Thutmose taraf?ndan bahsedilen "Ermenen" topraklar?n?n (Manna Krall???' veya yak?nlar?nda bulunur) Ermenistan'a bir referans olabilece?i ileri sürülmekle beraber, spekülasyona da tabidir.
Dil
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Ermenice, Hint-Avrupa dil ailesi i?inde ba??ms?z bir koldur. Yukar? F?rat ve Aras havzas?nda M? 5. yüzy?ldan itibaren varl??? kaydedilmi? ve 405 y?l?ndan itibaren Ermeni alfabesi ile yaz?lmaya ba?lanm??t?r.[30] Din adam? Mesrop Ma?tots (y. 361-441) taraf?ndan geli?tirilerek günümüze dek kullan?lan Ermeni alfabesi 38 harften olu?ur.
Modern Ermenice yaz? leh?eleri, ?stanbul merkezli olarak geli?en Bat? Ermenicesi ile, ?sfahan merkezli olarak yay?lan Do?u Ermenicesidir. Ermenistan'?n resm? dili Do?u Ermenicesidir. Bat? ülkelerindeki Ermeni diasporas? bünyesinde Bat? Ermenicesi daha yayg?n olmakla birlikte, son y?llarda Ermenistan Cumhuriyeti'nin kültürel etkisinin artmas?yla birlikte Do?u Ermenicesi giderek ?n plana ??km??t?r.
Din? kimlik
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Ermeni toplumu, geleneksel tarih anlat?m?na g?re MS 301 y?l?nda "Ayd?nlat?c?" (Lusavori?) lakab?yla an?lan Aziz Gregor'un ?nderli?inde Hristiyan dinini kabul etmi?tir. Yayg?n bir kan?ya g?re dünyada Hristiyanl??? resmi olarak kabul eden ilk devlet Ermeni Krall???'d?r.[31] Ancak 451 y?l?nda Kalkedon Konsili'nde Roma Kilisesi ile Do?u kiliseleri aras?nda do?an doktrin farklar? ve siyasi ?eki?meler nedeniyle[32] Ermeni Kilisesi, Ortodoks/Katolik dünyas?yla yolunu ay?rarak Oryantal Ortodoks kiliselerinden biri oldu. Hristiyanl??? Ermenilere ilk tan?tanlar olduklar?na inan?lan, ?sa Mesih'in havarileri Taday ve Bartalmay'a dayanarak Ermeni Apostolik Kilisesi ad?n? alan ulusal kilise, Bat?l? kaynaklarda (Ermeni kilisesinin kurucusu olan Aziz Gregor'a atfen) Gregoryen ad?yla da an?l?r.
Ermenilerin ?o?unlu?u Ermeni Apostolik Kilisesi'ne mensuptur. Bunun yan? s?ra 17. yüzy?lda ortaya ??kan Katolik Ermeni cemaati ve az say?da Protestan Ermeni de mevcuttur.
5. yüzy?lda (428 y?l) eski Ermeni Krall???'n?n y?k?lmas? ile birlikte Ermeni Apostolik Kilisesine mensup olmak Ermenili?in ba?l?ca tan?mlay?c? unsuru olarak de?erlendirilmeye ba?land?. B?ylece, ulusal mezhebi terk ederek mesela Ortodoks kilisesine ba?lanan Ermeniler, Rum olarak kabul edilmi?ler, yine ayn? ?ekilde Malazgirt Sava??'ndan ?nce ve sonra Müslümanl??? kabul eden Ermeniler de zamanla Arap, Fars, Türk ya da Kürt kimliklerini benimsemi?lerdir.
Tarih
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Ba?lang??lar
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Ermeni dili, Hint-Avrupa dil ailesi i?inde kendi ba??na ba??ms?z bir dal olarak s?n?fland?r?l?r ve daha geni? bir Hint-Avrupa dil ailesine yerle?tirilmesi ise apayr? bir tart??ma konusudur. Yak?n zamanlara kadar bilim adamlar?, Ermenicenin, Yunanca ve Eski Makedonca - Helenik dillerin ?nerilen leh?esi) ile en yak?n akraba oldu?una inan?yorlard?. Dilbilimci "Eric P. Hamp; 2012 y?l?ndaki Hint-Avrupa aile a?ac?nda, Ermenice'yi erken evresi M?.3000 y?l?na oturtulan (Greko-Ermeni veya Heleno-Ermeni) olarak'da adland?r?lan, Pontus ? Hint-Avrupa) alt grubu'na yerle?tirdi.[33] Ermeni ve Yunan dillerinin ortak k?kenine ili?kin olarak, kar??l?kl? münhas?r olmayan iki olas? a??klama vard?r.
- Eric P. Hamp'a g?re; ?nerilen Greko-Ermeni alt grubunun anavatan?, Karadeniz'in kuzeydo?u k?y?lar? ve Hinterlandlar?'d?r.[33] Oradan güneydo?u Kafkasya'ya g?? ettiklerini ve Ermenilerin Batum'dan sonra kald?klar?n?, ?n-Yunanlar?n ise Karadeniz'in güney k?y?lar? boyunca Bat?ya do?ru ilerlediklerini varsaymaktad?r.[33]
- Antik Yunan tarih?i Herodot; yetersiz ?ekilde kan?tlanm?? bir Hint-Avrupa dilini konu?an Bat? Anadolu Friglerinin, erken Ermeni etnogenezine katk?da bulundu?unu ?ne sürdü: (M? 440 civar?nda yazd???) "Ermeniler Frigler gibi ku?an?r, onlar Frig kolonicileridir.." (7.73) (?ρμ?νιοι δ? κατ? περ Φρ?γε? ?σεσ?χατο, ??ντε? Φρυγ?ν ?ποικοι.) Bu durum M? 7. yy'?n sonlar?nda Kimmer istilas? ile Frigya'n?n y?k?lmas?ndan sonra, baz? Friglerin Do?uya do?ru, Ermenistan'a g?? ettikleri anlam?na gelir. Erken d?nem Yunan bilginleri, Friglerin yüzy?llar ?nce Anadolu'ya g?? ettiklerini ve Makedonya'ya biti?ik bir b?lgeden, Balkanlar'dan geldiklerine inan?yorlard?. Ancak Ermenilerin veya dillerinin) Balkanlar'da ortaya ??kt???na dair teori, zamansal ?izelgelerdeki tutars?zl?klar, genetik ve arkeolojik kan?tlar?n eksiklikleri nedeni ile son y?llarda, daha fazla inceleme ve ele?tirel yakla??mlar ile kar?? kar??ya kalm??t?r.[33][34][35] Ermenilerin Güney Kafkasya'ya ?zgün oldu?u g?rü?ü, Ararat Ovalar?'n? Ermeni kültürünün be?i?i olarak g?ren, eski Ermeni tarihi hesaplar? ve efsaneleri ile birlikte, modern genetik ara?t?rmalar ile de desteklenmi?tir. Bu minvalde baz? bilim adamlar?, Friglerin veya akraba olduklar? iddia edilen Mu?ki halk?n?n'da, aslen Ermeni Yaylar?n'dan olduklar?n? ve Bat?ya do?ru hareket ettiklerini ileri sürmü?lerdir.[36]
Bir?ok ara?t?rmac? Ermenicenin, Yunanca ile oldu?u kadar Hint-?ran dillerine' de yak?n oldu?una inan?r.[37][38][39] Bu g?rü?, baz? bilim adamlar? taraf?ndan, Proto-Ermeni, Proto-Yunan, Proto-Hint-?ran ve muhtemel Frig dilinin'de ini? yapt???, Hint-Avrupa dili i?inde, varsay?msal (Greko-Aryan veya Greko-Ermeni-Aryan) olarak da adland?r?lan (klad veya monofiletik) bir dilsel yap?n?n da ?nerilmesine yol a?m??t?r.[40] Dilbilimci Ronald Kim'e g?re;(2018) Ermenice ve Yunanca aras?nda kladistik bir ba?lant? i?in yeterli kan?tlar yoktur ve bu iki dil aras?ndaki ortak ?zellikler sadece temas sonucu a??klanabilir. Ermenicenin, Hint-?ran ve Balt?k-Slav dilleriyle payla?t??? morfolojik ?zellikler'de erken bir temas'dan kaynakl?d?r.[41]
Tun? ?a?? d?nemi Trialeti-Vanadzor kültürü ile A?tarak b?lgesinin 3 kilometre uza??nda, Alag?z da??n?n güney yama?lar?nda bulunan "Verin ve Nerqin Naver - ?????? ?? ????? ?????) mezarl?k kompleksleri gibi alanlar, M? 3000 y?l?n?n sonlar?na kadar, Ermenistan'da bir Hint-Avrupa varl???n?n mevcudiyetine i?aret etmektedir.[42][43][44][45][46][47][48] Tamaz V. Gamkrelidze ve Vya?eslav ?vanov gibi baz? akademisyenler taraf?ndan ortaya konan tart??mal? Ermeni hipotezi, Hint-Avrupa anavatan?n?n Ermeni Yaylas? civarlar?nda oldu?unu ?ne sürmektedir.[49] Bu teori, 2018 y?l?nda genetik?i David Reich ve ekibinin ara?t?rmalar? taraf?ndan k?smen do?rulanm??t?r.[50][51][52] Benzer bir ?al??ma, Ermeni yaylalar?'n?n sadece Proto-Ermeniler i?in de?il, ayn? zamanda Proto Hint-Avrupal?lar i?inde vatan oldu?unu desteklemektedir.[53]
| Makale serilerinden |
 |
Genetik ?al??malar, Ermeni ?e?itlili?ini M? 3000 ve 2000 y?llar? aras?nda meydana gelen, Avrasya popülasyonlar?n?n ?e?itli kar???mlar? ile a??klamaktad?r. M? 1200'den sonra, Güneybat? Asya ve Do?u Akdeniz'deki Tun? ?a?? uygarl?klar?n?n ?iddetli ve ani bir ?ekilde ??kü?leri ile beraber, (bak?n?z:Bronz ?a?? ??kü?ü) popülasyon kar???mlar?n?n genetik sinyalleri de sona ermi?tir. Ermeniler o zamanlar'dan ba?layarak, Ermenistan'?n, Osmanl? ve Safevi devleti aras?nda b?lünmesiyle, yakla??k 500 y?l ?ncesine tekamül eden nüfuslar?n ortaya ??kmas?, Ermenileri ?nemli ?l?üde etkilememi?tir ve genetik yap?lar? ile izole bir ?ekilde kalmaya devam etmi?lerdir.[54][55] Chao Wang ve ekibi genetik ?al??malar?yla Kafkasya'n?n güneyindeki bir b?lgede Ermenilerin yerli k?kenlerini desteklemektedirler ve bu ara?t?rmaya "Büyük Kafkasya" ad?n? vermektedirler.[56]
Luvilolog "John D. Hawkins, M? 10. yüzy?l'da "Ha? isimli bir halktan, muhtemelen Karkam?? antik kentindeki, Luvi hiyeroglif yaz?tlar?nda bahsedildi?ini ?ne sürdü.[57] ?ngiliz tarih?i A.Elizabeth Redgate sonras?nda bu ‘Hai’ halk?n?n Ermeniler olabilece?ini a??klam??t?r.[58]
Antik ve modern Ermeni ulusu, Hint-Avrupal? Proto-Ermeni dili konu?mac?lar? ve di?er Anadolu halklar?ndan olan Luviler ile beraber, yukar? Mezopotamya men?eli Urartu ve Hurri halklar?n?n etnik ve dilsel ??zülmeleri ile ba?layan asimilasyonlar?na dayanaraktan olu?tu.[59][60]Dyakonov' bu sürecin M? 12. yüzy?lda ba?lad???n? ve yaylalar?n bat? kesimlerinde M? 6. yüzy?lda tamamland???n? s?yler, yine Dyakonov'a g?re; Hurri a?iretleri nüfus a??s?ndan kalabal?k insanlard? ve olu?an Ermeni toplumunun büyük yar? k?sm?n? olu?turdular ve fiziksel devaml?l???n ana hatt?n? belirlediler. Proto-Ermeniler, bir dizi tarihsel nedenlerden dolay? dillerini yeni insanlara aktard?lar.[59] Bronz ?a??nda Hitit ?mparatorlu?u (M? 14. yüzy?lda gücünün zirvesinde), (Mitanni (Güney-Bat? tarihi Ermenistan, M? 1500-1300) ve Hayasa-Azzi M? 1500-1290) olmak üzere büyük Ermenistan b?lgesinde geli?ti. Arme-?upria (M? 1300-1190), Nairi (M? 1200-900) ve Urartu (M? 860-590) Konfederasyonlar?'da dahil, yukar?da'da adlar? belirtilen tüm bu uluslar?n ve kabilelerin her biri Ermeni halk?n?n etnogenezine kat?ld?.[60]
Genetik
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Y-DNA: 2012 y?l?nda yap?lan bir ?al??mada, Ermeniler'de en ba?at Haplogrup R1b'dir ve di?er J2, G, J1, R1a, T, E, I, L, N) haplogruplar?d?r.[61][62]
mtDNA: Ermeni ?rnekleri aras?nda en dikkate de?er mtDNA haplogruplar? H, U, T, J, K ve X iken, geri kalan mtDNA'lar? HV, I, X, W, R0 ve N'dir.[63]
Eski Ermeni Krall???
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
Eski Fars (Pers) ?mparatorlu?unun son d?neminde Arminiya eyaletinin siyasi ?neminin artt??? ve b?lgenin imparatorluk bünyesindeki iktidar mücadelelerinde ?n planda rol oynad??? g?rülür. Fars ?mparatorlu?unun Makedonyal? III. Aleksander taraf?ndan y?k?lmas?ndan (M.?. 331) bir süre sonra b?lgede, biri Aras Vadisinde, di?eri Sophene (Elaz??) havalisinde odaklanan iki ayr? krall?k ortaya ??km??t?r. Her iki devletin hükümdar sülaleleri ?ran y?netici s?n?f? k?kenli olduklar?n? iddia etmekle birlikte, Suriye ve Anadolu'da egemen olan Helenistik devletlerle yak?n ili?kiler kurmu?lard?r.[kaynak belirtilmeli]
M.?. 1. yüzy?l ba??nda Suriye'de Selevkoslar Krall???n?n ??kü?ü üzerine Ermenistan Kral? II. Tigran (M.?. 95 - 55) Yukar? Mezopotamya ve Suriye'ye do?ru yay?lma siyaseti izleyerek egemenli?ini bugünkü Lübnan'?n güneyine dek geni?letmeyi ba?arm??t?r. Tigran, ba?kentini de Amida (Modern Diyarbak?r) yak?nlar?nda kurdu?u Tigranakert (Tigranocerta) kentine ta??m??t?r. Ancak Do?u Akdeniz'de gü?ler dengesinin bozulmas?ndan rahats?z olan Roma ?mparatorlu?unun müdahalesi üzerine Tigran, Pompeius komutas?ndaki Roma kuvvetlerine yenilmi? ve fethetti?i topraklar? terke mecbur b?rak?lm??t?r[kaynak belirtilmeli].
M.?. 1. yüzy?ldan MS 4. yüzy?la dek Ermeni krall???n?n, bir yandan Roma, di?er yandan ?ran'da kurulan Part ve daha sonra Sasani imparatorluklar? aras?nda bir tür "tampon b?lge" g?revi üstlendi?i g?rülür. Krallar s?k s?k d?? gü?lerin müdahaleleriyle de?i?mi?, hatta kraliyet hanedan? d???ndan yabanc? as?ll? ki?iler zaman zaman Roma veya ?ran bask?s?yla kral atanm??lard?r. Kraliyet makam?n?n zay?flad??? bu d?nemde yerel bey hanedanlar? (nakharar 'lar) gü?lenmi? ve ?ok say?da beylikler ortaya ??km??t?r. En ?nemli nakharar hanedanlar? Mu?'ta Mamigonyan'lar, Kars'ta Gamsaragan'lar, ?spir'de, daha sonra Kars, Ardanu? ve Mu?'ta Bagratuni'ler, Ba?kale ve Van'da Ardzruni'ler, Geva?'ta R?tuni'ler, Tekman'da Vahevuni'ler, Erci?'te Abahuni'ler, Malazgirt'te Knuni'lerdir.[kaynak belirtilmeli]
387 y?l?nda Ermenistan, Do?u Roma ?mparatorlu?u ile Sasani ?mparatorlu?u aras?nda ikiye b?lünmü?tür. Bu tarihte ?izilen ve Erzurum-Silvan-Nusaybin hatt?ndan ge?en s?n?r, yakla??k 300 y?l boyunca Bizans-?ran s?n?r?n? olu?turmu?tur. Bat? Ermenistan bu tarihten itibaren Bizans taraf?ndan atanan (fakat ?o?unlukla yerel nakharar ailelerinden gelen) askeri valilerce y?netilirken, Do?u Ermenistan'da kraliyet hanedan? 421 y?l?na kadar hüküm sürmü?, bu tarihten sonra do?uda da ?ran taraf?ndan atanan valiler (vostikan 'lar) d?nemi ba?lam??t?r[kaynak belirtilmeli]. Ancak 451 y?l?nda, ?ran Sasani ?mparatorlu?u Ermenilerin dini se?imlerini zor kullanarak de?i?tirmek istedi?inde, Ermeni beylerinin temsilcisi (sparabed) Vardan Mamikonyan ?nderli?inde ?ran'a kar?? ba?lat?lan Avarayr Muharebesi yenilgi ile sonu?lanm??t?r. Ermeniler yenildi?i halde ?ranl?lar Nvarsak Antla?mas? ile Ermeniler'e dinde ?zerkliklerini geri vermi?lerdir. Bu nedenle Ermeniler aras?nda bu yenilgi asl?nda bir ba?ar? olarak adland?r?l?r.
Orta?a?
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Ermeni ülkesi 640-653 y?llar? aras?nda ger?ekle?tirilen seferler sonucunda Arap egemenli?ine girmi?tir. Ancak Halifelik y?netimi b?lgede do?rudan bir ?slamla?t?rma veya Arapla?t?rma politikas? uygulamayarak, yerel nakharar sülalelerine geni? ?zerklik tan?yan bir düzen kurmu?tur.[kaynak belirtilmeli]
9. yüzy?l sonunda Abbasi Halifeli?inin zay?flamas? üzerine, Bizans'?n Ermeni beylerini kazanmaya y?nelik politikalar geli?tirdi?i, buna kar??l?k Ba?dat y?netiminin de Arap yanl?s? olarak tan?nan Bagratuniler ve Ardzruniler gibi nakharar ailelerini destekleme yoluna gitti?i g?rülür. 806'da Halife Harunürre?id Bagratuniler′den "Et Yiyen" lakab?yla an?lan A?ot'u "Ermenistan Emiri" ilan etmi?tir. Kendisinin torunu olan bir ba?ka A?ot Bagratuni 886'da "?ehin?ah-? Armen" s?fat?yla Ermenistan tac?n? giymi?tir. Kars ve Ani kentlerinde hüküm süren Bagratuni'lere kar??l?k, Geva? ve Akdamar Adas?'nda yerle?ik olan Ardzruni hanedan? onlara rakip bir Ermenistan Krall??? iddias?na giri?mi?lerdir. Her iki krall?k i? kavgalar ve hanedan mücadeleleriyle b?lündü?ü halde, 10. yüzy?lda ve 11. yüzy?l?n ilk y?llar?nda, bugüne kadar kal?nt?lar? g?rülen bay?nd?rl?k ve sanat eserleri ortaya koydular. Akdamar Adas?'ndaki Surp Ha? Kilisesi ve Kars, Ani ve Artvin y?resindeki bir?ok an?tsal yap? bu d?nemin eseridir.[kaynak belirtilmeli]
11. yüzy?l ba??nda tamamen par?alanan Arap imparatorlu?unun b?rakt??? bo?lukta Bizans ?mparatorlu?u ata?a ge?erek b?lgedeki Ermeni devletlerini teker teker egemenli?i alt?na alm??t?r. Malazgirt 993'te, Ardanu? ve Yusufeli 1000'de, Ardzruni Krall??? 1020'de, Ani 1045'te, Kars 1064'te Bizans'a boyun e?er. Yenilgiye u?rayan Ermeni beyleri Bizans Devleti taraf?ndan F?rat'?n bat?s?ndaki eski Rum topraklar?na g?? ettirilerek, maiyetleri ile birlikte Sivas, Kayseri, Mara?, Antep ve Kilikya b?lgelerine iskan edilirler[kaynak belirtilmeli].
Malazgirt Sava??'ndan sonra Anadolu'da Bizans egemenli?inin iflas? üzerine, Bizans topraklar? i?indeki Ermeni askeri ?eflerinin baz?lar? ??-do?u Anadolu'da ba??ms?z veya ?zerk(yar?-ba??ms?z) beylikler kurmu?tur. Bu beyliklerin ?o?u 1080'den sonra Türkler taraf?ndan tasfiye edildi ya da kü?ük bir b?lümü Müslümanl??? kabul ederek Türkle?irken,Kilikya (?ukurova) b?lgesinde Sis (Kozan) ve Anavarza kalelerinde yerle?ik olan Rupenyan Beyli?i yakla??k 300 y?l boyunca ba??ms?z kimli?ini korumay? ba?ard?[kaynak belirtilmeli].
Osmanl? ve ?ran egemenli?i
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
Ermeniler'in vatan? 11. yüzy?ldan itibaren ?e?itli Türk ve ?ran devletlerinin egemenli?i alt?nda payla??ld?. Eski Ermeni yerle?im merkezleri 13. yüzy?ldaki Mo?ol istilas? ve ?zellikle 16. yüzy?ldaki Osmanl?-?ran sava?lar? sonucu büyük tahribata u?rarken, b?lgeden Türk ve ?ran devletlerinin siyasi ve ekonomik merkezlerine do?ru ?nemli bir Ermeni g??ü vuku bulmu?tu.[kaynak belirtilmeli]
15. yüzy?lda Akkoyunlu Devleti, Ermeni kilisesine y?nelik aktif bir himaye politikas? izlemi?, Ermeni Kilisesi'nin ruhani ba?kanl??? olan Gato?igosluk makam?n?n E?miadzin'de (bugünkü Ermenistan Cumhuriyeti i?inde, antik Va?ar?apat kenti yak?n?nda) 1441'de yeniden tesisine ?nayak oldu. II. Mehmed'in 1476'da ?stanbul'da Ermeni Patrikhanesini kurdurmas?nda, Akkoyunlu Devleti ile Osmanl? Devleti aras?ndaki gü? mücadelesinin etkisi vard?.[kaynak belirtilmeli]
1606'da Safevi ?ah? I. Abbas ?sfahan yak?n?nda Yeni Culfa kentini kurarak Nah??van ve Kars'tan getirdi?i 150.000 Ermeniyi buraya iskan ettirdi. Bu tarihten itibaren Yeni Culfa, ?stanbul ile birlikte Ermeni kültürünün ba?l?ca iki merkezinden biri olarak ?ne ??kt?.[kaynak belirtilmeli]
Ermeni Reform Hareketi ve milliyet?ili?in do?u?u
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Osmanl? Ermenileri aras?nda Bat?l?la?ma ve reform hareketlerinin ba?lang?c? 18. yüzy?l?n ilk y?llar?na dayan?r[kaynak belirtilmeli]. 1701 y?l?nda Sivas'l? Mkhitar Vartabed ?ncülü?ünde ?stanbul'da ba?layan reform hareketi, k?z ve erkek ?ocuklar i?in modern okullar a??lmas?, eski kilise Ermenicesi yerine ?stanbul halk diline dayal? yeni yaz? dilinin geli?tirilmesi, Bat? dillerinden kitaplar ?evrilmesi ve reformlara direnen Kilise y?netimine kar?? sivil siyasi ?rgütlenmelerin kurulmas?n? hedeflemi?tir. Zaman zaman sert mücadelelere sahne olan reform hareketi, 1860'ta Padi?ah Abdülmecid taraf?ndan Ermeni Milleti Nizamnamesi ile ger?ekle?ti. Bu Nizamname ile kurulan Ermeni Millet Meclisi Osmanl? Devletindeki ilk temsili parlamenter organ niteli?inde olup, 1876 Kanun-u Esasi'si ile kurulan Osmanl? Mebusan Meclisi'ne de ?rnek te?kil etmi?tir.
?stanbul Ermeni entelijensiyas? ?zellikle 1826-1876 y?llar? aras?nda, II. Mahmut ve Tanzimat'?n reform politikalar?yla ?zde?le?erek, Osmanl? siyasi ve kültürel ya?am?nda daha ?nce sahip olmad??? aktif bir rol oynamaya ba?lam??t?r. Ermenice bas?n 1860'tan itibaren h?zla geli?erek Türk?e bas?nla rekabet edebilecek bir toplam tiraja ula?m??t?r. 1856 Islahat Ferman?'ndan sonra Ermeniler ?e?itli devlet kademelerinde g?rev alarak, askeri ve sivil vezaret (pa?al?k) rütbesine ve naz?rl?k g?revine kadar yükselmi?lerdir.
Ermeni toplumu i?inde devrimci ve milliyet?i ak?mlar 1870'lerin sonunda II. Abdülhamid'in gayrimüslimlere kar?? yürüttü?ü bask?c? hareketler sonucu olarak, ?zellikle Avrupa'da e?itim g?ren üniversite gen?li?i aras?nda boy g?stermi?tir.
Sosyalist ve devrimci nitelikteki ilk ?rgüt olan H?n?ak ("?an") 1887'de ?svi?re'nin Cenevre kentinde üniversite ??rencisi Avedis Nazarbekyan ve arkada?lar? taraf?ndan kurulmu?tur. 1890'da Tiflis'te Hristofor Mikaelyan, Stepan Zoryan ve Simon Zavaryan taraf?ndan kurulan Ermeni Devrimci Federasyonu ya da yayg?n ad?yla Ta?naksutyun ("Federasyon"), k?sa zamanda H?n?ak'??lar? ikinci plana iterek, ulus?u hareketin ana ?rgütü olarak ?ne ??km??t?r.
1895'te Ta?naksutyun ?nderli?inde Do?u Anadolu'da giri?ilen protesto yürüyü?ü, II. Abdülhamid'in y?netimince sert bir ?ekilde bast?r?lm??t?r. Protestonun amac? az?nl?klara yap?lan bask?n?n durdurulmas?n?n istenmesiydi. 1895 olaylar? ?o?u zaman "Birinci Ermeni Katliam?" olarak adland?r?l?r.
Abdülhamid saltanat?n?n son y?llar?nda Ermeni Devrimci Federasyonu rejime kar?? direni?in ?nemli bir nüvesini olu?turmu? ve bu niteli?iyle ?ttihat ve Terakki ?rgütüne de model ve müttefik olmu?tur. 1908 Devrimi'nde ?ttihat ve Terakki ile Ta?naksutyun beraber hareket etmi?lerdir. Ancak ihtilalden k?sa bir süre sonra iki ?rgüt aras?nda anla?mazl?k ??km?? ve iktidar partisinin eski müttefikleri hakk?ndaki ku?kular?, ?ttihat ve Terakki'nin 1912'den itibaren belirginle?en Ermeni aleyhtar? politikas?nda rol oynad?.[kaynak belirtilmeli]
Ermeni K?r?m?
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]I. Dünya Sava?? ?ncesinde, 1914 say?m?na g?re Osmanl? ?mparatorlu?u'nun toplam nüfusu 18.520.016 ki?iydi. Bunun 15.044.846's? (%81,23) Müslümand?. Müslüman nüfus, Türkler, Kürtler, Lazlar, Araplar, ?erkesler ve di?er Müslüman milliyetlerden olu?maktayd?. Kalan 3,475,170 ki?inin 1.729.738'i (%9,34) Rum Ortodoks, 1.162.169'u (%6,27) Ermeni Gregoryen, 62.468'i (%0,34) Rum Katolik, Gürcüler (Kartveli ?rk?), 65.844'ü (%0,35) Protestan, 24.845'i (%0,13) Latin, 187.073'ü (%1,01) Yahudi, 47.406's? (%0,26) Maruni, 195.617'si (%1,06) di?erleriydi.
Nüfusun ana dile g?re da??l?m?yla ilgili olarak Osmanl? tarih?isi Kemal H. Karpat, 1914 y?l? nüfus ?al??mas?yla ilgili olarak ?u grupland?rmay? yapmaktad?r (Karpat, age, sayfa, 208-227): Müslümanlar, Rumlar, Ermeniler, Yahudiler, Katolikler, Ermeni Katolikler, Protestanlar, Latinler, Süryaniler, Eski Süryaniler, Keldaniler, Jakobiler, Maroniler, Samiriyeliler, Nasturiler, Yezidiler, ?ingeneler, Dürziler, Kazaklar, Bulgarlar, S?rplar ve Ulahlar. Rum Katolik ve Rum Ortodoks nüfuslar? toplam?, 1 milyon 792 bin 206'd?. Ermeni Gregoryen ve Ermeni Katolik toplam? ise 1 milyon 230 bindir. Bu halde etnik k?ken itibar?yla 1914 y?l?nda Osmanl? ?mparatorlu?u nüfusunun yüzde 9,68'i Rum ve yüzde 6,64'ü Ermenidir.[64]
Cumhuriyet d?neminin ilk say?m? olan 1927 nüfus say?m?nda Türkiye'de anadili Ermenice olan nüfusu 64.745 ki?i olarak belirtilmi?tir.[65]
I. Dünya Sava?? s?ras?nda ger?ekle?en bu büyük nüfus hareketi s?ras?nda ya?ananlar Ermeni kaynaklar?nda genellikle Medz Ye?ern (Büyük Felaket) veya ?art (K?r?m) olarak adland?r?lmakta ve modern Ermeni tarihinin d?nüm noktas? olarak de?erlendirilmektedir.
Diaspora
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Ermeni diasporas?, Ermenistan, Türkiye ve ?ran d???nda ya?ayan Ermenilere verilen genel add?r. Ermenistan d???nda 3-4 milyon kadar Ermeninin ya?ad??? iddia edilmektedir. Ancak sa?l?kl? istatistikler yoktur. Ermenilerin en yo?un oldu?u ülkeler Rusya, ABD ve Fransa'd?r.
Notlar
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]- ^ Abhazya üzerine Abhazya Cumhuriyeti ile Gürcistan devletleri aras?nda bir toprak anla?mazl??? s?z konusudur. Abhazya Cumhuriyeti 23 Temmuz 1992 tarihinde tek tarafl? olarak ba??ms?zl???n? ilan etti, fakat Gürcistan halen bu b?lge üzerindeki egemenli?ini savunmakta ve bu b?lgeyi Rusya i?gali alt?nda olan bir toprak olarak tan?mlamaktad?r. ?u ana kadar Birle?mi? Milletler'in 193 üye devletinin 7 tanesi Abhazya'y? resmen ba??ms?z bir ülke olarak tan?m??t?r, fakat bu devletlerin bir tanesi bu tan?may? sonradan geri ?ekmi?tir.
Kaynak?a
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]- ^ Farkl? kaynaklar:
- Dennis J.D. Sandole (24 Ocak 2007). Peace and Security in the Postmodern World: The OSCE and Conflict Resolution. Routledge. s. 182. ISBN 9781134145713.
The nearly 3 million Armenians in Armenia (and 3–4 million in the Armenian Diaspora worldwide) "perceive" the nearly 8 million Azerbaijanis in Azerbaijan as "Turks."
- McGoldrick, Monica; Giordano, Joe; Garcia-Preto, Nydia, (Ed.) (18 A?ustos 2005). Ethnicity and Family Therapy, Third Edition (3 bas.). Guilford Press. s. 439. ISBN 9781606237946.
The impact of such a horror on a group who presently number approximately 6 million, worldwide, is incalculable.
- Gevorg Sargsyan; Ani Balabanyan; Denzel Hankinson (1 Ocak 2006). From Crisis to Stability in the Armenian Power Sector: Lessons Learned from Armenia's Energy Reform Experience (illustrated bas.). World Bank Publications. s. 18. ISBN 9780821365908.
The country's estimated 3–6 million Diaspora represent a major source of foreign direct investment in the country.
- Arthur G. Sharp (15 Eylül 2011). The Everything Guide to the Middle East: Understand the people, the politics, and the culture of this conflicted region. Adams Media. s. 137. ISBN 9781440529122.
Since the newly independent Republic of Armenia was declared in 1991, nearly 4 million of the world's 6 million Armenians have been living on the eastern edge of their Middle Eastern homeland.
- Dennis J.D. Sandole (24 Ocak 2007). Peace and Security in the Postmodern World: The OSCE and Conflict Resolution. Routledge. s. 182. ISBN 9781134145713.
- ^ farkl? kaynaklar:
- Von Voss, Huberta (2007). Portraits of Hope: Armenians in the Contemporary World. New York: Berghahn Books. s. xxv. ISBN 9781845452575.
...there are some 8 million Armenians in the world...
- Freedman, Jeri (2008). The Armenian genocide. New York: Rosen Publishing Group. s. 52. ISBN 9781404218253.
In contrast to its population of 3.2 million, approximately 8 million Armenians live in other countries of the world, including large communities in the America and Russia.
- Guntram H. Herb, David H. Kaplan (2008). Nations and Nationalism: A Global Historical Overview: A Global Historical Overview. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. s. 1705. ISBN 9781851099085.
A nation of some 8 million people, about 3 million of whom live in the newly independent post-Soviet state, Armenians are constantly battling not to lose their distinct culture, identity and the newly established statehood.
- Robert A. Saunders, Vlad Struko (2010). Historical dictionary of the Russian Federation. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. s. 50. ISBN 9780810854758.
- Philander, S. George (2008). Encyclopedia of global warming and climate change. Los Angeles: SAGE. s. 77. ISBN 9781412958783.
An estimated 60 percent of the total 8 million Armenians worldwide live outside the country...
- Robert A. Saunders, Vlad Strukov (2010). Historical dictionary of the Russian Federation. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. s. 51. ISBN 9780810874602.
Worldwide, there are more than 8 million Armenians; 3.2 million reside in the Republic of Armenia.
- Von Voss, Huberta (2007). Portraits of Hope: Armenians in the Contemporary World. New York: Berghahn Books. s. xxv. ISBN 9781845452575.
- ^ [1] 7 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi. ?????????? 12-21-? ????????? ?????????????????? ????????? ??????????? ???????????? (The results of the census conducted in October 2011 in the Republic of Armenia). pp 6-7. (Ermenice)
- ^ Ministry of Culture of Armenia "The ethnic minorities in Armenia. Brief information" 10 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.. 2011'deki en son nüfus say?m?na g?re."National minority" 16 ?ubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi..
- ^ "National makeup of the population of the Russian Federation (Национальный состав населения Российской Федерации)" (Rus?a). Russian Federal State Statistics Service. 4 Mart 2016 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 5 Ocak 2013.
- ^ Robert A. Saunders, Vlad Struko (2010). Historical dictionary of the Russian Federation. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. s. 50. ISBN 978-0-8108-5475-8.
- ^ Total ancestry categories tallied for people with one or more ancestry categories reported 2011 American Community Survey 1-Year Estimates. United States Census Bureau. Eri?im tarihi: 22 Aral?k 2012.
- ^
- "Barack Obama on the Importance of US-Armenia Relations". Armenian National Committee of America. 19 Ocak 2008. 2 Temmuz 2015 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 24 Temmuz 2012.
- "Kim Kardashian Urges Support for Telethon". The Armenian Weekly. 20 May?s 2012. 6 Ocak 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 24 Temmuz 2012.
- Milliken, Mary (12 Ekim 2007). "Armenian-American clout buys genocide breakthrough". Reuters. 5 Kas?m 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 5 Aral?k 2012.
- ^ Thon, Caroline (2012). Armenians in Hamburg: an ethnographic exploration into the relationship between diaspora and success. Berlin: LIT Verlag Münster. s. 25. ISBN 978-3-643-90226-9.
- ^ Taylor, Tony (2008). Denial: history betrayed. Carlton, Victoria: Melbourne University Pub. s. 4. ISBN 978-0-522-85482-4.
- ^ "National Statistics Office of Georgia" (PDF). 10 Ekim 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi (PDF). Eri?im tarihi: 24 May?s 2016.
- ^ "Ar?ivlenmi? kopya" В Абхазии объявили данные переписи населения. Delfi (Rus?a). 29 Aral?k 2011. 20 Ekim 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 20 A?ustos 2013. (2011 say?m?na g?re.).
- ^ "Armenia: Ancient and premodern Armenia". Encyclop?dia Britannica Online.
The Armenians, an Indo-European people, first appear in history shortly after the end of the 7th century bce
- ^ Richard G. Hovannisian, The Armenian people from ancient to modern times: the fifteenth century to the twentieth century, Volume 2, s. 427, Palgrave Macmillan, 1997.
- ^ see Hastings, Adrian (2000). A World History of Christianity. Wm. B. Eerdmans Publishing. s. 289. ISBN 978-0-8028-4875-8.
- ^ "Armenia first nation to adopt Christianity as a state religion". 6 Ocak 2011 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 27 ?ubat 2007.
- ^ Razmik Panossian, The Armenians: From Kings And Priests to Merchants And Commissars, Columbia üniversitesi Yay?nlar? (2006), 978-0-231-13926-7, sayfa 106.
- ^ Rafael Ishkhanyan, "Illustrated History of Armenia," Yerevan, 1989
- ^ Elisabeth Bauer. Armenia: Past and Present (1981), s. 49
- ^ Petrosyan, Armen (2007). Towards the Origins of the Armenian People: The Problem of Identification of the Proto-Armenians: A Critical Review (in English). Journal for the Society of Armenian Studies. 16. s. 30. 4 Ekim 2020 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Haziran 2019.
- ^ Martirosyan, Hrach (2010). Ermeni Kal?tsal S?zlü?ü'nün Etimolojik S?zlü?ü. Leiden: Brill. s. 382–385.
- ^ a b c Horenli Musa; Thomson, Robert W. (1978). "Genealogy of Greater Armenia". History of the Armenians. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. s. 88. ISBN 0-674-39571-9.
- ^ The heritage of Armenian literature. Hacikyan, A. J. (Agop Jack), 1931-, Basmajian, Gabriel., Franchuk, Edward S., Ouzounian, Nourhan. Detroit: Wayne State University Press. 2005 [2000]. ss. 65. ISBN 0814328156. OCLC 42477084.
- ^ Müller, Theodor; Antoine-Jean, M.; Langlois, Victor (1841). Fragmenta historicorum Graecorum ...: Apollodori Bibliotheca cum fragmentis (Latince). Firmin Didot.
- ^ Berti, Monica. "Digital Fragmenta Historicorum Graecorum (DFHG)". www.dfhg-project.org (?ngilizce). 5 Ocak 2020 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 5 Ocak 2020.
- ^ "Grek?e: Χαλ?βοισι πρ?? ν?τον ?ρμ?νιοι ?μουρ?ουσι (The Armenians border on the Chalybes to the south)". Chahin, Mark (2001). The Kingdom of Armenia. Londra: Routledge. ss. fr. 203. ISBN 978-0-7007-1452-0.
- ^ Ibp Inc (Eylül 2013). Armenia Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments. s. 42. ISBN 9781438773827.[?lü/k?r?k ba?lant?]
- ^ Archi, Alfonso (2016). "Egypt or Iran in the Ebla Texts?". Orientalia. Cilt 85. s. 3. 15 A?ustos 2021 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi8 Haziran 2019.
- ^ Kroonen, Guus; Gojko Barjamovic; Micha?l Peyrot (9 May?s 2018). "Linguistic supplement to Damgaard et al. 2018: Early Indo-European languages, Anatolian, Tocharian and Indo-Iranian". s. 3. doi:10.5281/zenodo.1240524. 29 Haziran 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi8 Haziran 2019.
- ^ Mahmoud A. Al-khatib, "Language shift among the Armenians of Jordan", International Journal of the Sociology of Language, Volume 2001, Issue 152, Pages 153–177, ISSN 0165-2516, DOI: 2001.
- ^ Haz. Adrian Hastings, A World History of Christianity, Wm. B. Eerdmans Publishing, 2000, ISBN 0-8028-4875-3, p. 289.
- ^ "Ar?ivlenmi? kopya". 29 Ocak 2016 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ocak 2016.
- ^ a b c d Hamp, Eric P. (A?ustos 2013). "The Expansion of the Indo-European Languages: An Indo-Europeanist's Evolving View" (PDF). Sino-Platonic Papers. Cilt 239. ss. 8, 10, 13. 2 A?ustos 2019 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi8 ?ubat 2014.
- ^ Armen Petrosyan (1 Ocak 2007). The Problem Of Identification Of The Proto-Armenians: A Critical Review. Society For Armenian Studies. ss. 49-54. 4 Ekim 2020 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Kas?m 2018.
- ^ Martirosyan, Hrach (2014). "Origins and Historical Development of the Armenian Language" (PDF). Leiden University. ss. 1-23. 4 A?ustos 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi (PDF)5 A?ustos 2019.
- ^ "The Mushki Problem Reconsidered". 28 A?ustos 2020 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 12 Ekim 2020.
- ^ Vavrou?ek P. (2010). "Fry??tina". Jazyky starého Orientu. Praha: Univerzita Karlova v Praze. s. 129. ISBN 978-80-7308-312-0.
- ^ J. P. Mallory, Douglas Q. Adams. (1997). Encyclopedia of Indo-European culture. Londra: Fitzroy Dearborn Publishers. ss. 419. ISBN 9781884964985.
- ^ Clackson James P.T. (2008). "Classical Armenian". The Ancient Languages of Asia Minor. New York: Cambridge University Press. s. 124.
- ^ Handbook of Formal Languages (1997), p. 6 18 May?s 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi..
- ^ Kim, Ronald (2018). "Greco-Armenian: The persistence of a myth". Indogermanische Forschungen. The University of British Columbia Library. 24 Mart 2021 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi9 Haziran 2019.
- ^ John A. C. Greppin and I. M. Diakonoff, Some Effects of the Hurro-Urartian People and Their Languages upon the Earliest Armenians Journal of the American Oriental Society Vol. 111, No. 4 (Oct. - Dec., 1991), pp. 721 [2] 18 May?s 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
- ^ Joan Aruz, Kim Benzel, Jean M. Evans, Beyond Babylon: Art, Trade, and Diplomacy in the Second Millennium B.C. Metropolitan Museum of Art (New York, N.Y.)[3] (2008) pp. 92
- ^ Kossian, Aram V. (1997), The Mushki Problem Reconsidered, 29 A?ustos 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi30 Mart 2020 pp. 254
- ^ Peter I. Bogucki and Pam J. Crabtree Ancient Europe, 8000 B.C. to A.D. 1000: An Encyclopedia of the Barbarian World. 9 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi. Charles Scribner's Sons, 2004 978-0684806686
- ^ Daniel T. Potts A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East. 19 May?s 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi. Volume 94 of Blackwell Companions to the Ancient World. John Wiley & Sons, 2012 1405189886 p.681
- ^ Simonyan, Hakob Y. (2012). "New Discoveries at Verin Naver, Armenia". Backdirt, The Puzzle of the Mayan Calendar. The Cotsen Institute of Archaeology at UCLA. ss. 110-113. 8 Kas?m 2021 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi5 A?ustos 2019.
- ^ Martirosyan, Hrach (2014). "Origins and Historical Development of the Armenian Language" (PDF). Leiden University. ss. 1-23. 4 A?ustos 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi (PDF)5 A?ustos 2019.
- ^ Thomas Gamkrelidze and Vyacheslav Ivanov (philologist)|Vyacheslav V. Ivanov, The Early History of Indo-European Languages, March 1990, p. 110.
- ^ Reich, David (2018). Who We Are and How We Got Here: Ancient DNA and the New Science of the Human Past. Knopf Doubleday Publishing Group.
- ^ Damgaard, Peter de Barros (2018). The First Horse herders and the Impact of Early Bronze Age Steppe expansions into Asia.
- ^ Haak, Wolfgang (2015). Massive migration from the steppe is a source for Indo-European languages in Europe. bioRxiv 013433?$2. doi:10.1101/013433.
- ^ Grolle, Johann (12 May 2018), "Invasion aus der Steppe", Der Spiegel
- ^ Haber, Marc; Mezzavilla, Massimo; Xue, Yali; Comas, David; Gasparini, Paolo; Zalloua, Pierre; Tyler-Smith, Chris (2015). "Genetic evidence for an origin of the Armenians from Bronze Age mixing of multiple populations". European Journal of Human Genetics. 24 (6). ss. 931-6. bioRxiv 015396?$2. doi:10.1038/ejhg.2015.206. ISSN 1018-4813. PMC 4820045?$2. PMID 26486470.
- ^ Wade, Nicholas (10 Mart 2015). "Date of Armenia's Birth, Given in 5th Century, Gains Credence". The New York Times. 19 May?s 2020 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 30 Mart 2020.
- ^ Wang, Chuan-Chao (2018), The genetic prehistory of the Greater Caucasus
- ^ J. D. Hawkins. Building Inscriptions of Carchemish: The Long Wall of Sculpture and Great Staircase. Anatolian Studies Vol. 22. British Institute of Ankara. (1972). p. 109. [4] 28 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
- ^ A.E. Redgate. Reviewed Work: The Pre-History of the Armenians by Gabriel Soultanian. Cambridge University Press. (2007). p. 175. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London Vol. 70, No. 1 (2007), pp. 175. [5] 26 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
- ^ a b Dyakonov, ?gor (1968). Ermeni halk?n?n ge?mi?i M? 1500'den 500'e kadar Ermeni Yaylalar?n?n tarihi.Hititler, Luviler, Proto-Ermeniler. Yeremyan S. T Erivan: Ermeni SSR Bilimler Akademisi. s. 230-266. 29 ?ubat 2020 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 30 Mart 2020.
- ^ a b Vahan Kurkjian, "History of Armenia", Michigan, 1968, History of Armenia by Vahan Kurkjian 27 May?s 2012 tarihinde Archive.is sitesinde ar?ivlendi; Armenian Soviet Encyclopedia, v 12, Yerevan 1987; Artak Movsisyan, "Sacred Highland: Armenia in the spiritual conception of the Near East", Yerevan, 2000; Martiros Kavoukjian, "The Genesis of Armenian People", Montreal, 1982
- ^ Family Tree DNA — Armenian DNA Project
- ^ Herrera KJ, Lowery RK, Hadden L, Calderon S, Chiou C, Yepiskoposyan L, Regueiro M, Underhill PA, Herrera RJ (Mart 2012). "Neolithic patrilineal signals indicate that the Armenian plateau was repopulated by agriculturalists". European Journal of Human Genetics. 20 (3). ss. 313-20. doi:10.1038/ejhg.2011.192. PMC 3286660?$2. PMID 22085901.
- ^ "Ar?ivlenmi? kopya". 24 Mart 2021 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 30 Mart 2020.
- ^ Kemal H. Karpat, Osmanl? Nüfusu (1830-1914), Tarih Vak?f Yurt Yay?nlar?, ?stanbul, 2003, sayfa 226-227; bir?ok kaynaktan aktaran D?E, Cilt 2, sayfa 46.
- ^ ?statistik Umum Müdürlü?ü ve Devlet ?statistik Enstitüsü, 1927 nüfus say?m sonu?lar?.
D?? ba?lant?lar
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
- A History of Armenia, by Vahan Kurkjian 27 May?s 2012 tarihinde Archive.is sitesinde ar?ivlendi (?ngilizce)
