Exchange of fintech know-how planned with China

Wikimedia Incubator

Wikimedia Incubator'de Salarca Vikipedi deneme projesi bulunmaktad?r.

Salarca
Sal?r?a
Ana dili olanlar	?in
B?lge	?inghay ve Kansu
Konu?an say?s?	70.000  (2002)
Dil ailesi	Türki diller O?uz grubu Salarca
Diyalektler	Gaizi (Jiezi) ?li Salar Hualong Mengda
Dil kodlar?
ISO 639-3	slr
Glottolog	sala1264
Bu sayfa UFA fonetik Unicode semboller i?erir. Do?ru bir g?rüntüleme deste?iniz bulunmad??? takdirde, soru i?aretleri, kutular veya di?er Unicode karakterleri g?rebilirsiniz. IPA sembolleri ile ilgili rehberi okumak i?in, bak?n?z Yard?m:IPA.

百度 灰熊埃文斯16分7板4助攻6失误，马丁12分8板。

Salarca, ?o?unlukla ?in'in ?inghay ve Kansu eyaletlerinde ya?ayan Salar halk? taraf?ndan konu?ulan bir Türk dilidir. Türk dillerinin O?uz kolunun do?u par?as?d?r, di?er O?uz dilleri (Türk?e, Azerice, Türkmence) ?o?unlukla Bat? ve Orta Asya'da konu?ulmaktad?r. Salarlar yakla??k 105.000 ki?idir, yakla??k 70.000'i (2002) Salar dilini ana dil olarak konu?maktad?r.

Konu?ulan iki ayr? leh?esi vard?r. Bunlar ?ince ve Tibet?eden etkilenen ?inghay leh?esi, ?li vadisine g?? edip ilaveten Uygurca ve Kazak?adan da etkilenen ?li leh?eleridir. Ayn? zamanda Salarcan?n ?a?atay Türk?esine olan yak?nl??? tarihin belli bir d?neminde ili?ki i?erisinde olduklar?n? g?steriyor.

Konu?ucu say?s? ve yay?l?m?

Salarcan?n 1982 y?l?nda 55.000 ki?i taraf?ndan ana dil olarak konu?uldu?u bilinmektedir. ?in`de 2000 y?l?nda yap?lan nüfus say?m?nda 104.500 ki?inin bu etnik halka ait oldu?u tespit edilmi?tir.

Günümüzde konu?ulan O?uzcan?n en do?uda konu?ulan ?rne?ini temsil eder. Salarlar?n (Salur boyu); ?pek Yolu üzerinde ipek ticaretinin canl? oldu?u zamanlarda bat?dan, ipe?in o zamanlar kayna?? olan do?uya, bugünkü ya?ad?klar? b?lgeye yerle?tikleri varsay?lmaktad?r. G??ebe de?il yerle?ik bir hayat sürdürmü?ler ve genelde ipek?ilik ve ipek ticareti ile u?ra?m??lard?r.

Salarlar?n yerle?im yerleri ?in Cumhuriyeti s?n?rlar? i?inde Qinghai ilinin Xunhua Salar ?zerk il?esinde ve Hualong Hui ?zerk il?esinde bulunur.

Konu?ucular? genelde birden fazla diller konu?ur. Salarcan?n yan?nda ?ince ve ?o?u ayr?ca Uygurca konu?ur.

Salarlar bir?ok s?n?fland?rmalarda kom?ular? ve di?er bir Türk halk? olan Yugurlar?n ü?te biri ile birlikte bir dil birli?i olarak g?sterilmektedir.

Salarcan?n a??zlar?

,Salarca kendi i?inde tutarl? ve a??zlar? birbirine yak?n bir dildir. Teni?ev Salarcay? iki ana diyalekte ay?r?r: Bat? Salarcas? ve Do?u Salarcas?. Bat? Salarcas? ?li Kazak ?zerk ilinde ya?ayan Salar halk?n?n konu?tu?u a??zd?r. Do?u Salarcas? ise otonom il?enin de bulundu?u ana Salarcad?r ve nüfus bak?m?ndan fazlad?r. Fakat Do?u Salarcas? da kendi i?inde ?unhua Salar ?zerk il?esinde konu?ulan a??z ve Hualong Hui ?zerk il?esinde konu?ulan a??z olmak üzere iki gruba ayr?lmaktad?r. ?unhua Salar ?zerk il?esinde konu?ulan a??z da ikiye ayr?l?r: Gaizi a?z? ve Mengda a?z?. Lin Lianyun ve Han Jianye, Bat? Salarcas?n? da Gaizi a?z?na dahil ederek Salarcay? iki gruba b?ler: Gaizi a?z? ve Mengda a?z?. Mengda a?z? b-Salarcas? iken Gaizi (veya Jiezi) a?z? v-Salarcas?d?r. ?rne?in; ?li Salarcas?nda, Hualong Salarcas?nda ve Gaizi b?lgesinde, k?saca Gaizi a?z?nda, vol-, Mengda a?z?nda bol- "olmak" ?eklinde ya?ar. A??zlar aras?ndaki fark ?u ?rneklerle ?zetlenebilir: Gaizi ver-, Mengda ber- "vermek"; Gaizi zor?x, Mengda zorax "?apka"; Gaizi dimur, Mengda demur "demir"; Gaizi güzgü, Mengda gusgu "ayna"; Gaizi de?-, Mengda dex- "de?mek"; Gaizi ya?-, Mengda yax- "ya?mak"; Gaizi yi?ne, Mengda yixne "i?ne"; Gaizi alt?, Mengda al?? "alt?"; Gaizi ard?, Mengda arc? "ard?".

Teni?ev'in Jiezi ve Mengda kar??la?t?rmas? (IPA)
Gaizi	/th/	/v/	/e/	/i/	/?/	/?/	/?/
Mengda	/?h/	/p/	/ɑ/	/e/	/ɑ/	/i/	/o/

Hem Gaizi hem Mengda a?z?nda zaman zaman O?uzca uzun ünlülere rastlan?r. Salarlar dilin bu ?zelli?ini ?li'ye de ta??m??t?r.

V-a?z? (Gaizi, Alt?yuli, Qinghai Salarcas?)

Haidong'da ?unhua Salar ?zerk ?l?esinde, Hualong Hui ?zerk ?l?esinde; Sincan'da ?li vadisinde konu?ulan ve nüfus bak?m?ndan bask?n Salarca a??zd?r. Jiezi a?z?, Hualong a?z? ve Ili Salar a?z? olmak üzere alt gruplara ayr?l?r. Gaizi ya da Jiezi, Alt?yuli olarak da bilinir.

Jiezi a?z?

Jiezi a?z? ba?ta ad?n? ald??? Jiezi mahallesi olmak üzere ?a?andüz mahallesini, Se?ger mahallesini (Qingshui), Ak?r mahallesini (Baizhuang) ve Jishi mahallesini kapsar. Hualong il?esinde Gandu mahallesinde konu?ulan a??z da Jiezi a?z?na dahildir. Nispeten ?inceden daha ?ok etkilenmi? a??zd?r.

Hualong a?z?

Hualong Hui ?zerk il?esinde ?umar ve Ashinu mahallelerinde izole geli?mi? a??zd?r. Nispeten daha muhafazakard?r ve daha az al?nt? kelime i?erir.

?li Salar a?z? (Bat? Salarcas?)

Salarlar?n Gaizi a?z?n? konu?an kolu 19. yüzy?l?n sonlar?na do?ru e?itim nedeniyle ilk kez ?li vadisine g?? etmi?tir. Fakat as?l g?? dalgas? 1930'larda Hui lordunun bask?lar? sonras? ger?ekle?ecektir. 1953'te ilk say?mlarda ?li'deki Salarlar?n say?s? 240 iken 1982'ye gelindi?inde 2945'e ??km??t?r, yani 10 kat artm??t?r. 1986'da Salarlar?n az bir k?sm? Qinghai'a geri d?nmü?tür. Sincan ?li'de kalan Salarlar ise ?evrelerindeki Kazak ve Uygur dillerinden etkilenerek ?li Salarcas?n? olu?turmu?lard?r. Fakat ?li Salarlar? kilometrelerce uzakta olmalar?na ra?men, henüz Qinghai'dan ayr?lal? k?sa bir süre oldu?undan, ?unhua'da konu?ulan Gaizi a?z?n? kolayl?kla anlayabilirler. Dilleri anlamakta gü?lük ?ektirecek kadar farkl?la?mam??t?r, aksine olduk?a yak?nd?r.

Bat? Salarcas? sahip oldu?u Uygur ve Kazak etkisiyle di?er a??zlardan ayr?lmaktad?r.

B-a?z? (Mengda/M?nta/Munda, Chiizi, Gansu Salarcas?)

?unhua Salar ?zerk ?l?esinde Mengda ve Tashapo'da, Gannan Tibet ?zerk ?linde Jone'de Dazhuang'da ve Lintan'da Muchang'da konu?ulan a??zd?r. Mengda ya da Chiizi, M?nta olarak da bilinir. Mengda daha sonra mahalle ad? oldu. Hualong a?z? gibi izole geli?mi?tir. Hualong a?z? ile birlikte di?er a??zlara nispeten daha muhfazakard?r ve daha az al?nt? kelime i?erir.

Alfabe

Salarca 10'uncu yüzy?ldan sonra uzun süre Arap alfabesi ile yaz?lm??t?r.

1969-1970 y?llar?nda Latin alfabesi kullan?lmaya ba?lanm??t?r. Bu alfabe Uygurlar?n Latin alfabesine benzemekteydi. Günümüzde Salarlar Latin alfabesi kullanmaktad?rlar. Dil kodu: SLR' dir.

Salar Latin alfabesi (Sal?r Latin O?u?)

А а	B b	C c	? ?	D d	Е е	F f	G g
? ?	H h	I ?	? i	J j	K k	L l	M m
N n	? ?	O o	? ?	Р р	Q q	R r	S s
? ?	T t	U u	ü ü	V v	X x	Y y	Z z

Günümüzde Salar gen?leri kendi aralar?nda TB30 ve TB31 olmak üzere latin alfabesinin iki varyant?n? kullanmaktad?rlar. Sosyal medyada olduk?a popülerdir.

TB30

Aa Bb Cc ?? Dd Ee Ff Gg

?? Hh ?i I? Kk Ll Mm Nn ??

Oo ?? Pp Qq Rr Ss ?? Tt

Uu üü Vv Yy Zz

Metin ?rne?i

A?a??daki hikaye The folklore of China's Islamic Salar nationality adl? eserde yer alan ki? yiγen ?ad?n ki? (Türk?e: insan yiyen kad?n) hikayesinden bir par?ad?r.

ohold? bir n?nor vum??
a?a ki?i?ix anor vara
bir günor nina?ux anas?n? parl?can? ziden yanbar(r)
yar?m yold? ul?r xar? ?ad?nk??or u?irami?
xar? ?ad?n ki?i?ix da? i?dende zo?zibar
bu ninac?x yana varcan? a?ni?mi?
e xar? nina, sen ey?? bir ki?i?u? munda natburi demi?

Eskiden bir nine varm??.
Onun kü?ük bir k?z? varm??.
Bir gün ninecik k?z?yla pazardan d?nmü?.
Yar? yolda ya?l? bir kad?nla kar??la?m??lar.
Bu ya?l? kad?n bir ta? üzerinde oturuyormu?.
Bu ninecik ona yana?m??:
"Hey ya?l? nine burada tek ba??na ne yap?yorsun?" demi?.

S?z varl???

Teni?ev'e g?re Salarcan?n kelime haznesine bak?ld???nda O?uzca kelimelerin listesi olduk?a uzundur: dodaq, g?lek, dov?an, geme, yeresen, el, sā??r, a?ā??, bili-, esine-, vusla-... Di?er Türk dillerinden izole geli?ti?i i?in eski ve nadir kelimeler korunmu?tur: ava, ?a?li, yānit, otāce, düle, düü, yan?a-, deyi?-, dum-... Teni?ev Salarcan?n s?z varl???n? g?? serüveni üzerinden detayl? bir bi?imde a??kl?yor. Salarcan?n Orta Asya'da iken bir temasla K?p?ak?adan etkilendi?i g?rülmektedir: ?y, ga?a?, gayda, bol-... Qinghai'a do?ru g?? ederken, Turfan-Xani b?lgesinde budist Uygurlarla etkile?ime girerler: āt?q, yala?gadaq, kure, yarmaq, s?d?r, poqor, pi?tik... ?slam dinini benimsemelerinden ?türü Arap?a al?nt?lar vard?r fakat dildeki Arap?a ve Fars?a s?zcükler di?er Türk dillerindekiyle ayn?d?r: dunya, zemin... G??tükleri yerde Mo?olca, Tibet?e ve ?ince kelimeler ?dün?lenmi?lerdir. Mo?olca ?dün?lenmeler ?inceye nispeten azd?r. Tibet?e ?dün?lenmeler, ortak ya?am?n bir ürünü olarak, aile ile ilgili kavramlard?r. ?ince ise dile ?ylesine i?ler ki Arap?a kelimelerin yerini al?p terimbilime büyük oranda tesir eder. ?li Salarlar? ?li'ye ge? bir d?nemde g?? etti?i i?in bütün bu etkile?ime dahildir.

Salarca S?z Varl??? (Salarca s?zcükler TB30 ile yaz?ya ge?irildi.)
Türk?e	Salarca	Türk?e	Salarca	Türk?e	Salarca	Türk?e	Salarca
ben	men	alfabe	o?u?, oqu?	anne	ama	alt?n	altun
sen	sen	ki?i	ki?	baba	aba	gümü?	gumu?
o	u	el	el	kar?	kine	?ocuk	bala
biz	piser	ayak	ayaq	koca	qars?, güy	kendi	izi
siz	seler	burun	purn?	kü?ük k?z karde?	si?ni	evet	ider
onlar	ular	deve	d?ye	kü?ük erkek karde?	ini	hay?r	emes
onun	ani?i	e?ek	e?ek	abla	az?	uzun	uzaq, uz?n
büyük	ul?, cadaq	güvercin	gür?ün?ük	a?abey	gaga	ne	na?
kü?ük	ki?i, kici	fare	gemi	o?ul	o?ul	kim	kem
kal?n	qala?	odun	a?a?, od?n	k?z	ana, k?z	ak?am, gece	gece
yemek	yi-	a?a?	dal	torun	sunzi	dü?ünmek	sumurla-
i?mek	i?-	dal	budaq	dede	baba	zaman	zaman
demek	ede-	yaz	yi	nine	nine	ülke	guojia
bakmak	vaq-	k??	q??	??retmen	?rgetgüci	yanak	ya?aq
deniz	de?iz	ge?en y?l	puld?r	??renci	oqa?uc?	yak?n	yaq?n

Kaynak?a

• Dwyer, Arienne M. 1998. The Turkic strata of Salar: An Oghuz in Chaghatay clothes? Turkic Languages 2, 49?83.
• Chen ZONGZHEN, Nurbeg, ZHao Xiangru, (1990). Türkiy Tillarning Seli?turma Lugiti, Bei Jing.
• LIN Lianyun, (1985). Sa-la-yu Jian-Zhi, `Ana ?izgileriyle Salarca` Pekin.
• Salarca-?ince, ?ince-Salarca S?zlük, CHengdu 1992.

D?? ba?lant?lar

• The Salar ethnic minority8 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi. (?in Hük?metinin ?in`de yasal olarak tan?d??? 55 Etnik gruptan Salarlar`a ait bilgi)
• Salarca ?rnekler28 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi. (?ngilizce)
• SALAR?A,O?U? 撒拉尔语文
• 撒拉語，2006，大英百科全書，2025-08-06取自大英線上繁體中文版。

?ncubator’daki di?er Türk dilleri Vikipedi’leri

• Gagavuzca Vikipedi10 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
• K?r?m?ak?a Vikipedi3 A?ustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
• Kumuk?a Vikipedi3 May?s 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
• Güney Altayca Vikipedi26 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
• Osmanl? Türk?esi Vikipedi20 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
• Kara?ayca Vikipedi29 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.